Hoe de EU uitdagingen in kansen kan omzetten 1

We leven in een wereld van grote geopolitieke en technologische veranderingen. De EU staat momenteel voor een reeks uitdagingen die, volgens haar leiders, haar bestaan ​​bedreigen. Maar deze uitdagingen vertegenwoordigen ook belangrijke kansen die deze politieke generatie grijpt of verspilt, waardoor we in een positie van grote economische en politieke kwetsbaarheid terechtkomen. De beleidsmaatregelen die in het Draghi-rapport, gepubliceerd in september 2024, worden voorgesteld, zijn al deels ingehaald door de duizelingwekkende geopolitieke ontwikkelingen van de afgelopen maanden, met name door de beleidsmaatregelen die Trump sinds begin 2025 heeft genomen. De handelsoorlog, de omwentelingen binnen de NAVO en de escalatie van de Russische oorlog tegen Oekraïne en het Midden-Oosten, evenals de bedreigingen die zij voor de EU vormen, om nog maar te zwijgen van de bedreigingen vanuit China, zijn de grootste bedreigingen waarmee de Unie te maken heeft gehad sinds het einde van de Koude Oorlog, en we zouden zelfs kunnen zeggen sinds de Tweede Wereldoorlog.

In dit eerste essay zullen we ingaan op de uitdagingen die de nieuwe internationale economische orde op het gebied van internationale handel door het Trumpisme met zich meebrengt, zoals die in onze laatste vier essays aan bod kwamen. Eerst zullen we kijken naar de bilaterale betrekkingen met de VS en vervolgens naar de bilaterale en multilaterale betrekkingen met de rest van de wereld. Vervolgens zullen we ingaan op de kwestie van de opbouw van een interne kapitaalmarkt, die meer financiële autonomie zou mogelijk maken en een van de belangrijkste grondslagen zou vormen voor versnelde groei. Ten slotte zullen we ingaan op een belangrijke kans, die verwijst naar enkele van de meest relevante beleidsmaatregelen om de relevantie van de euro als reservevaluta op mondiaal niveau te vergroten. Dit is duidelijk een kans die de EU kan aangrijpen om de capaciteit te vergroten om de portefeuilles van grote internationale investeerders te diversifiëren, waardoor de EU op internationaal niveau meer financiële middelen kan mobiliseren. En, niet in de laatste plaats, om de capaciteit te vergroten om haar veiligheid en economische groei te financieren.

In het tweede essay bespreken we de kwestie van de veiligheids- en defensie-industrie en het onderwerp industriebeleid en productieketens.

1. Zorg voor evenwichtige handelsrelaties tussen de EU en de VS

In 2024 importeerde de EU € 334 miljard uit de VS en exporteerde € 532 miljard naar de VS, wat neerkomt op een overschot van ongeveer € 200 miljard. Het is geen wonder dat Trump, vanuit een mercantilistische mentaliteit, de EU als een van zijn belangrijkste doelwitten heeft aangewezen. In de eerste golf van tarieven legde Trump 25% invoerrechten op voor de import van staal, aluminium en auto's uit alle landen. Inmiddels zijn de invoerrechten op staal en aluminium verhoogd naar 50%. Als reactie hierop heeft de EU invoerrechten opgelegd op een pakket van € 21 miljard aan Amerikaanse importen, met gevolgen voor politiek gevoelige producten zoals sojabonen, pluimvee, motorfietsen en andere landbouwproducten.

Begin april legden de VS, als onderdeel van de zogenaamde "wederkerige tarieven", een algemeen tarief van 10 procent op alle importen op. Als reactie daarop legde de EU een tarief van 25 procent op voor 99 categorieën Amerikaanse importen. Sectoren zoals de auto-, farmaceutische en machinebouwsector, die sterk afhankelijk waren van de Amerikaanse markt, hebben al te maken gekregen met exportverliezen.

Het hoogste tariefniveau dat aan de EU is opgelegd, 25%, is voor 90 dagen opgeschort. Er zijn onderhandelingen gaande tussen de partijen, maar Trump heeft zijn ongenoegen over de ontwikkelingen al geuit. Hij suggereerde dat de EU zich zou moeten committeren aan de aankoop van 350 miljard dollar aan olie en gas om het overschot van de EU onmiddellijk te verminderen. Mochten de onderhandelingen mislukken, dan heeft de EU al een lijst opgesteld met tarieven die van invloed zullen zijn op 95 miljard euro aan Amerikaanse export, waaronder auto's, vliegtuigen en bourbon. Naast deze maatregelen zijn er ook andere maatregelen besproken op het gebied van grote digitale bedrijven en diensten, waar de VS een groot overschot heeft ten opzichte van de EU.

De EU heeft geprobeerd represailles te nemen binnen de WTO-regels, als teken van respect voor multilaterale organisaties. De impact op het bbp van de EU wordt door internationale organisaties geschat op 0,2 tot 0,8%.

Nederlands De recente handelsovereenkomst in principe tussen de VS en het VK, door Trump bejubeld als historisch en een " basis voor economische welvaart ", zou als referentie kunnen dienen voor EU-onderhandelingen. [1] Voorlopig heeft Trump een universeel tarief van 10% op Amerikaanse import ingesteld. De EU zal grote moeite hebben met het openen van landbouwmarkten, vanwege het anachronistische Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. De automobielsector, die goed is voor 60% van het handelsoverschot van de EU met de VS, is een van de meest kritieke en belangrijke. Het VK is er slechts in geslaagd het tarief te verlagen van 25% naar 10% op de huidige exportvolumes. De export van staal en aluminium uit de EU is van lage waarde in de mondiale context. Bijzonder belangrijke gebieden, en gebieden waarop zelfs het VK er nog niet in is geslaagd de deal te sluiten, zijn diensten en digitale handel.

In een geglobaliseerde wereld is het duidelijk dat er altijd de mogelijkheid bestaat om toegang te krijgen tot alternatieve markten, hoewel de substitueerbaarheid zal variëren afhankelijk van de omvang en het type producten dat door verschillende markten wordt gezocht. De EU zou daarom de kansen moeten grijpen die Trumps handelsoorlog heeft gecreëerd door importbelemmeringen uit de rest van de wereld op te heffen, overeenkomsten te onderhandelen om barrières te verminderen en zelfs vrijhandel te creëren met landen en regio's waar een groot potentieel is. Met name met Mercosur, Mexico, Canada, Australazië, Japan en Korea, als meer volwassen markten. Onder de opkomende markten zijn India, Vietnam en andere landen in Zuidoost-Azië van groot belang voor de EU. En laten we de Afrikaanse markten niet vergeten, waar China grote inspanningen heeft geleverd om door te dringen. Buitenlandse handelsdiensten spelen hier, samen met binnenlandse diensten, een grote rol.

3. Creatie van een gemeenschappelijke kapitaalmarkt

Een van de redenen waarom de EU achterloopt op de VS, niet alleen qua bbp per hoofd van de bevolking maar ook qua productiviteitsgroei, is de fragmentatie van de Europese kapitaalmarkten en de manier waarop spaargeld naar investeringen wordt gesluisd. De verschillen zijn enorm. De Amerikaanse beurskapitalisatie bedraagt ​​56,55 miljard dollar (figuur 1), terwijl Frankrijk de grootste markt in de EU is met 3,46 miljard dollar, gevolgd door Duitsland met 2,183 miljard dollar! In totaal bedraagt ​​de marktkapitalisatie van de EU 13,9 miljard dollar, ongeveer een kwart van die van de VS.

En de Europese beurzen creëren veel minder waarde: tussen 2015 en 2024 steeg de Amerikaanse markt met 288%, terwijl de Europese markt met 139% groeide.

De structuur van het huishoudvermogen (tabel 1) laat de verschillen zien in het gebruik van huishoudspaargelden in de EU en de VS. Terwijl bankdeposito's (en geldmarktfondsen) in de VS slechts 14,6% van het totale vermogen uitmaken, is dat in de EU 30,6%. Dit verschil is echter grotendeels te wijten aan de manier waarop pensioenfondsen worden geregistreerd, die in de EU de vorm van omslagstelsels hebben. Als we een schatting van hun waarde in de EU*-kolom invullen, zien we dat er nog steeds een substantieel verschil is ten gunste van investeringen op de kapitaalmarkten in de VS, en in de banksector en pensioenen in de EU.

Deze verschillen zijn nog opvallender in absolute termen, aangezien het huishoudvermogen in de EU slechts 30 tot 45% bedraagt ​​van dat in de VS (bij een wisselkoers van 1:1). De totale kapitaalmarktinvesteringen van huishoudens bedroegen in de VS 107 miljard dollar, vergeleken met slechts 25 miljard euro in de EU!

Dit is de eerste keer dat een dergelijke analyse is uitgevoerd en naar onze bescheiden mening verdient het een diepgaande studie. Dit enorme verschil is te wijten aan institutionele, geografische en regelgevende factoren. De belangrijkste institutionele factor is dat pensioenstelsels in de EU grotendeels publiek zijn, gebaseerd op omslagstelsels (PAYG), terwijl pensioenfondsen in de VS grotendeels privaat zijn, wat minstens € 20 miljard van het verschil op de kapitaalmarkt verklaart. De geografische verschillen zijn het gevolg van de fragmentatie van de markten op nationaal niveau, wat tussen de € 30 en € 40 miljard zal verklaren. En de rest is voornamelijk regelgevend: tussen 2019 en 2024 heeft de EU 13.000 regelgevende wetten uitgevaardigd, vergeleken met slechts 5.500 in de VS. Er zijn ook andere factoren van gedragsmatige aard, of risicoaversie, die voortvloeien uit de voorgaande factoren (ze zijn endogeen) en culturele (ondernemersgeest).

Het negeren van deze factoren zal het beleid voor de ontwikkeling van de kapitaalmarkt tot mislukken veroordelen of tot slechts oppervlakkige aspecten zonder veel impact. Maar het hervormen van institutionele factoren is een Herculestaak, die decennia kan duren.

Opgemerkt dient te worden dat het doel van het hervormingsbeleid voor de kapitaalmarkten niet moet zijn om het Europese systeem dichter bij het Amerikaanse te brengen, maar eerder om de efficiëntie ervan te vergroten in termen van (i) het bewerkstelligen van spaarniveaus door economische actoren die in overeenstemming zijn met de optimale langetermijngroei van de economie; (ii) het maximaliseren van de efficiëntie van investeringen zodat deze bijdragen aan het bereiken van die optimale groei, en (iii) het efficiënt kanaliseren van spaargelden naar investeringen om (i) en (ii) te bereiken.

Vanuit dit perspectief is er ruimschoots bewijs dat de VS in staat is een hogere marginale kapitaalefficiëntie te behalen uit haar investeringen, wat de afgelopen twee decennia heeft geleid tot een totale economische productiviteit die ongeveer 1,5 tot 1,7 procentpunt boven die van de EU ligt.

Er zijn drie fundamentele kanalen: (a) fiscaal en begrotingsbeleid; (b) het banksysteem; en (iii) de kapitaalmarkt. De EU kent een hoog percentage overheidsinterventie, voornamelijk omdat veel landen, waaronder Portugal, hun pensioenstelsels niet baseren op de drie pijlers: publiek, zakelijk en familiaal, met een kapitalisatiecomponent, wat een duidelijke prikkel is om te sparen en een betere intertemporele inkomensverdeling. De EU heeft een sterke banksector, met strenge regelgeving en ontmoedigingen voor risicobereidheid, wat geen passende toewijzing aan innovatie en investeringen mogelijk maakt. Er is een aanzienlijk tekort aan durfkapitaal in de EU. Het volume aan durfkapitaal in de VS bereikte in 2024 USD 368 miljard, vergeleken met USD 61,5 miljard in de EU, bijna drie keer meer.

De hervorming van de kapitaalmarkt in de EU zou moeten beginnen met een hervorming van het pensioenstelsel, naar het voorbeeld van de Scandinavische landen, door de drie pijlers en een kapitalisatiecomponent te ontwikkelen. Daarnaast zou deregulering van het bankwezen, met meer consolidatie en concurrentie (bijvoorbeeld in het spaarbankenstelsel in Duitsland), prikkels voor een grotere openbaarmaking van kapitaal door grote ondernemingen, de integratie van Europese effectenbeurzen, en vele andere belangrijke ondersteunende hervormingen moeten worden gerealiseerd, waaronder de voltooiing van de bankenunie en de invoering van gemeenschappelijke insolventiesystemen voor de lidstaten.

4. Creatie van euro-obligaties als internationaal reserve-instrument

De doctrine die Trumps economen verkondigen, is erop gericht de hegemonische rol van de Amerikaanse dollar, die zoals we weten de buitenlandse schuld faciliteert, als reservevaluta te behouden. Als reactie op Trumps "wederkerige tarieven" en de vrees dat het begrotingsbeleid de Amerikaanse staatsschuld zou doen stijgen, waren er tekenen in de markt dat Aziatische landen reageerden door dollaractiva te verkopen op de internationale kapitaalmarkten. Deze verkopen zouden echter altijd beperkt blijven, aangezien er nog steeds geen valuta's zijn die de Amerikaanse dollar beginnen te evenaren. De pogingen van de BRIC-landen hebben nog geen significant effect gehad en vanuit ons oogpunt maken ze weinig kans, omdat de basis van een valuta altijd de productiecapaciteit van een economie is en het vertrouwen (de stabiliteit) dat deze biedt. Deze zijn echter nog lang niet bereikt, ondanks het feit dat China zijn aandeel in de wereldproductie spectaculair heeft vergroot. In een recent boek behandelt Ken Rogoff, Our Dollar, Your Problem, Yale University Press, 2025, op meesterlijke wijze de kwestie van de hegemonie van de Amerikaanse dollar en de voorwaarden die nodig zijn voor een valuta om die hegemonie te bedreigen. Ook al is zijn analyse van de euro enigszins sceptisch, het is een feit dat het gebruik van de euro tegenwoordig beperkt is tot de EU en een paar kleine landen die via financiële en politieke banden met Europese landen verbonden waren.

En dit is waar de EU een unieke kans heeft om haar gewicht onder de reservevaluta's van de wereld aanzienlijk te vergroten. Maar om dit te doen, moet ze een actief creëren dat gekoppeld is aan haar wereldwijde productiecapaciteit, en dat kan alleen bestaan ​​als het een actief is dat gecreëerd en gegarandeerd is op het niveau van de Unie (de eurozone). Wat betreft het vertrouwen en de waardestabiliteit, zijn de reputatie die de ECB en de begrotingsregels van de Unie al hebben opgebouwd, gewaarborgd. We hebben het natuurlijk over de bekende "euro-obligaties". Hun oprichting zou grote wereldwijde beleggers (centrale banken, staatsinvesteringsfondsen, pensioenfondsen) in staat stellen deze aan te schaffen en samen met Amerikaanse staatsobligaties in hun portefeuilles op te nemen.

Er is veel inkt gevloeid over de invoering van euro-obligaties , ook wel bekend als European Safe Bonds (ESBies), die onderwerp zijn geweest van enkele van de beste economen van de huidige generatie. Deze zouden worden uitgegeven in naam van en gegarandeerd door de Europese Unie, luidend in euro's, en zouden verschillende looptijden van verschillende lengte kunnen bestrijken. Het probleem is dat er nog steeds geen Europese schatkist is die ze kan uitgeven. Met andere woorden, hiervoor zou een gemeenschappelijk begrotingsbeleid nodig zijn. Zonder dit beleid zouden deze obligaties kunnen worden uitgegeven door nationale schatkisten, maar met inachtneming van gemeenschappelijke regels die ervoor zorgen dat hun betalingsgarantie geldt voor elk lid van de Monetaire Unie. En hier ligt de kern van de zaak: is er voldoende vertrouwen tussen de leden om zich niet te laten meeslepen door "free riding" en obligaties uit te geven om het eigen tekort te financieren ten koste van de andere leden? Wij zijn van mening dat het vandaag, tien jaar na de eurocrisis, mogelijk is om regels voor begrotingsdiscipline vast te stellen die de uitgifte van deze obligaties door de eurozone mogelijk maken. We herinneren er ook aan dat er werd verwezen naar de mogelijkheid dat de uitgifte ervan alleen kan plaatsvinden door lidstaten die een geschiedenis hebben van onbetwiste begrotingsstabiliteit. Het is tijd om deze alternatieven te heroverwegen en euro-obligaties te creëren.

Lissabon, 22.6.2025

[1] Volgens de Associated Press : (i) De VS zal het 10%-tarief op bijna alle Britse importen handhaven, dat op 2 april door Trump werd opgelegd; (ii) De VS zal haar tarieven op Britse auto-importen verlagen van 27,5% naar 10%, maar alleen op maximaal 100.000 auto's. Het VK exporteerde in 2024 92.000 auto's naar de VS, wat betekent dat de Britse auto-industrie haar export niet zal kunnen verhogen zonder hogere tarieven te betalen; (iii) Britse staalexporten zullen de VS belastingvrij binnenkomen, in plaats van te worden geconfronteerd met het 25%-tarief dat het Witte Huis heeft opgelegd op geïmporteerd staal; (iv) De twee landen zijn overeengekomen de markttoegang voor sommige landbouwproducten uit te breiden; (v) De VS zal alle tarieven op vliegtuigmotoren en andere lucht- en ruimtevaartonderdelen van in Groot-Brittannië gemaakte Rolls Royce opschorten. In ruil daarvoor zal een Britse luchtvaartmaatschappij binnenkort een aankoop van Boeing-vliegtuigen ter waarde van $ 10 miljard aankondigen; (vi) Het Verenigd Koninkrijk verlaagt zijn gemiddelde tarief op Amerikaanse goederen naar 1,8%, wat neerkomt op een verlaging van $ 200 miljoen. Er wordt nog gesproken over toegang tot de Britse National Health Service (NHS), de Britse belasting op digitale diensten, die Amerikaanse techgiganten zoals Amazon, Google en Meta van Alphabet treft, evenals farmaceutische producten, halfgeleiders en essentiële mineralen.