Het Trump-principe: zodra iemand opstaat, komt de volgende duw

Direct aan het begin van zijn eerste ambtstermijn zei Donald Trump tegen de wereld: "Ik ben echt slim", een "stabiel genie". Vervolgens zei hij: "Ik heb aan de beste universiteit gestudeerd, waar ik een excellente student was." Deze opmerkingen op zich markeren een breuk in de Amerikaanse presidentiële geschiedenis. Want geen van zijn grote voorgangers had zichzelf ooit overladen met zelfverheerlijking – geen Washington of Jefferson, geen Roosevelt of Kennedy, die beiden aan Harvard afstudeerden zonder erover op te scheppen. De Commentary verbood dit.

De Washington Post, een hardnekkige Trump-criticus, bericht nu over iets fantastisch. Trump heeft zojuist beloofd de medicijnprijzen met 1500 procent te verlagen, iets waar zelfs brugklassers van zouden huilen. Want logischerwijs is een verlaging van meer dan 100 procent onmogelijk. Een andere zelfgenoegzaamheid verbleekt daarbij: tijdens zijn tweede termijn daalden de benzineprijzen in vijf staten naar $ 1,99 per gallon (3,8 liter). Sterker nog, benzine kost landelijk meer dan $ 3. Trump over zijn rekensom: "Niemand anders had het kunnen doen." Twee plus twee is vijf, zoals George Orwell opmerkte in "1984".

Krijgt de winnaar hoongelach? Alleen in comedyshows. Op het politieke toneel, in de peilingen, doet Trump II het vandaag niet slechter dan zijn voorgangers in de zevende maand van hun respectievelijke presidentschappen. Joe Biden kreeg positieve beoordelingen van 43 procent en negatieve van 52 procent. Barack Obama kreeg in deze fase van zijn tweede termijn 46 procent goedkeuring en 50 procent afkeuring. Trumps beoordelingen staan nu op 46 procent positief en 51 procent negatief. Hij heeft niets te vrezen van de bevolking.

Peilingen laten echter een somber beeld zien van de Democratische Partij. Bijna twee derde van de bevolking heeft een hekel aan de partij; dat is het hoogste percentage afkeer in 30 jaar.

Het raadsel van Trump, een buitenbeentje in de Amerikaanse geschiedenis, moet door toekomstige historici worden opgelost. De "persboeven" (Bismarck), die per uur werken, kunnen alleen verslag doen van wat er is, en daardoor hun politieke voorkeuren des te effectiever dienen. Rechts bejubelt de ene helft van Amerika zijn icoon, die eindelijk de culturele soevereiniteit van de goedwillenden doorbreekt. Links wordt Trump gestileerd als een kwaadaardige clown, een "Terminator" in een maatpak, die elke traditie omverwerpt. In Europa daarentegen lijken de Orbáns en de AfD op brave kloosterlingen.

De voorkeursaanpak is satire, zoals het tijdschrift The New Yorker op 23 juni deed. Met het oog op Trumps buitensporige handelsbeleid schrijft de krant een fictieve to-dolijst toe aan de 47e president: "Verlaat het zonnestelsel! Want Amerika is de enige planeet die meer dan zijn eerlijke deel van de kosten betaalt. Wij gaven de wereld satellieten en de maanvlag. Als de wereld ons terug wil, moet ze een deal aanbieden." Over China: "We kopen de Chinese Muur en bouwen hem weer op in Mexico – en verkopen hem dan aan China, maar dan met een importheffing."

"Het is moeilijk om géén satire te schrijven," riep de Romeinse dichter Juvenalis uit. In het geval van Trump is Kurt Tucholsky een betere kandidaat. "Overdrijft satire?" vroeg hij. Ze "moet overdrijven. Ze blaast de waarheid op, zodat die duidelijker wordt." Klopt, zucht de tijdgenoot die zich elk uur moet kwellen met Trumps escapades. Vergeleken met hem lijken Keir Starmer, Emmanuel Macron en Friedrich Merz personages in een provinciaal theater; om het respectvoller te zeggen: politici die constant hun kansen indekken en harde waarheden in watten wikkelen met omslachtige woorden. Maar wereldsterren zullen ze net zo min worden als Poetin en Xi. Trump daarentegen domineert het toneel 24 uur per dag.

Waar is The Donald mee bezig? Laten we eerst eens kijken naar het meest kostbare goed in de aandachtseconomie: degenen die niet opvallen, bestaan niet in een wereld die de oude Gutenberg-traditie heeft verlaten. Wat telt is niet het gedrukte of gesproken woord, maar wat millennials en generatie Z zien en horen op sociale netwerken zoals TikTok, Instagram of X. Alleen al in de 132 dagen sinds zijn tweede inauguratie heeft Trump 2262 berichten geplaatst op zijn Truth Social-netwerk – niet alleen in zijn eentje, maar met de hulp van een leger aan medewerkers.

Dit alleen al verheldert, maar verklaart nog steeds niet, het historisch unieke fenomeen Trump. Zoiets als: wie het bewustzijn wil domineren, moet "zijn geld inzetten waar zijn mond is", zoals een Noord-Duits gezegde luidt. Anders sterft de obsessieve hebzucht naar meer uit; het publiek moet steeds opnieuw gevoed worden. Zo behaalde Trump het wereldrecord als "influencer". Op platform X heeft hij bijna 100 miljoen volgers.

Hoe slaagt hij erin om te presteren wat inmiddels een precedent aan het worden is bij andere overheidsinstanties? Hij levert dag en nacht nieuwe 'boter', net als een drugsdealer. Deze wilde sprongen in het buitenlands beleid zijn niet bizar, maar eerder een kwestie van principe. Dat is wat de aandachtseconomie dicteert. Hier zijn een paar voorbeelden. Donald Trump wilde Vladimir als vriend winnen, om samen met Poetin het lot van Europa te bepalen. Nu dreigt hij hem plotseling met een reeks nieuwe sancties als hij de oorlog in Oekraïne niet binnen twaalf dagen beëindigt – 100 of zelfs 500 procent strafheffingen!

Soms houdt Trump Israël in toom, soms sluit hij zich aan bij Jeruzalem in de luchtoorlog tegen Iran. Onlangs zette hij Netanyahu onder druk om "de kinderen in Gaza te voeden". Zes maanden geleden maakte hij een groteske ommekeer. Israël zou "Gaza aan de VS moeten overlaten na de oorlog". Een Mar-a-Lago aan de Middellandse Zee, om het zo maar te zeggen. Wie kan de eindeloze stuiptrekkingen in de tarievenoorlog tellen? De EU zou ooit worden opgezadeld met straftarieven van 30 procent; nu is het 15 procent, en Europa houdt zich voorlopig stil. Trump wilde de Chinezen oorspronkelijk opzadelen met 145 procent; nu is hij tevreden met 30 procent. (Alle gegevens zonder garantie, want Trump is alweer bezig met nieuwe machtsspelletjes.)

Van toneelstuk tot echt zakendoen, waar voordeel en winst lonken. "Chantage" is het sleutelwoord dat Trumps acties consequent definieert. Ontrouw, zelfs verachtelijk, wanneer het, in naam van "America First", gaat over zijn vrienden van een generatie – van Europa tot het Verre Oosten. Koelbloedige realisten praten hier niet over zorg en bondgenootschappen, maar, net als Lenin, over "wie-wie?" – wie legt zijn wil op aan de ander?

Dit is "on-Amerikaans", tenminste na 1945, toen de VS het isolationisme vaarwel zeiden en een orde vestigden die de eigen belangen koppelde aan het algemeen belang. Voor Trump zijn buitenlands en handelsbeleid, net als in voorgaande eeuwen, synoniem met machtspolitiek. Degene die de overhand heeft, bepaalt de regels – geen subtiliteit, maar eerder een uiting van de machtsongelijkheid.

Canada, Mexico, Japan en Europa staan perplex, maar hebben een achterstand. Ze voelen zich als schattige huisdieren die plotseling naar de kelder zijn verbannen. Vooral de EU, die, hoewel groot en rijk, kampt met een onherstelbare handicap. De altijd glimlachende Commissievoorzitter Von der Leyen moet na elke Trump-aanval vlooien te lijf gaan en de kleinste gemene deler vinden. Of, om het zo te zeggen: 27 is minder dan één. Is het een wonder dat Trump de overhand heeft?

Maar zijn vrienden hoeven zich niet al te veel zorgen te maken. Want Trump speelt zijn kaarten ook thuis uit. Dit is geen troost, maar eerder routine – zelfs wanneer Trump doet wat nodig is. De grote Amerikaanse universiteiten, zoals Harvard en Columbia, vormen een goed voorbeeld, waar na de moordpartij van Hamas in 2023 Jodenhaat woedde onder het mom van "antizionisme".

Trump gebruikt hier hetzelfde wapen als in de tarievenoorlog: geld, heel veel geld – het terugtrekken van miljoenen en nog eens miljoenen dollars aan staatsfinanciering. Het doel in de universiteitszaak is nobel: de strijd tegen antisemitisme. In de "deal", Trumps favoriete uitdrukking, moet Harvard nu 500 miljoen dollar betalen en Columbia 221 miljoen dollar. Dat hij een vriend van de Joden is, klopt misschien wel, maar de kwestie past in de bekende berekening van wie-wie? Sterker nog, volgens cynici gaat het hier om de onderwerping van universiteiten aan de staat. Weg met woke, postkolonialisme en genderisme, wat prijzenswaardig is, maar het ondermijnt het kostbare goed van de vrijheid van onderwijs en onderzoek.

Trump doet een aantal dingen goed – bijvoorbeeld door af te zien van zijn weigering om wapens aan Oekraïne te leveren. Hij maakt zich ook niet langer op voor Poetin, wat de Europeanen gerust zou moeten stellen. In dezezelfde comfortzone schuilt dezelfde oude valkuil. Wat Trump vandaag zegt en doet, is morgen alweer waardeloos. Dit is de wet van de aandachtseconomie: degenen die niet in de schijnwerpers staan, vervagen en verdwijnen. Dan is het "Trump-principe" van toepassing. Het gaat ongeveer zo: "Laten we eens kijken hoe ver ik kom als ik elke dag aanval om de anderen uit balans te brengen." Ze zijn amper weer op de been of de volgende klap komt.

Welopgevoede Europeanen zouden spreken van slechte manieren, zelfs van Caesars waanzin, die ze uit hun eigen geschiedenis kennen. Een nuchterdere benadering is beter, omdat ze de 47e president van de Verenigde Staten niet kunnen wegstemmen. Maar ze kunnen de afhankelijkheid wel verminderen door herbewapening, iets waar ze al 30 jaar tegenop zien. In dit opzicht is Trump geen nobele leraar, maar hij is desalniettemin een nuttige. En zijn ontevreden vrienden kunnen vertrouwen op het taco-principe: "Trump durft altijd niet" – hij steekt zijn staart tussen de benen als hij geloofwaardige weerstand voelt.

Hoe dan ook, de komende drieënhalf jaar geldt de oude Chinese vloek: “Moge je in interessante tijden leven!”

Josef Joffe , Duitse publicist, doceerde politicologie aan de universiteiten van Harvard, Stanford en Johns Hopkins.