Kanker en verminderde vruchtbaarheid: gevolgen van chemische vervuiling

Wat als een van de grootste bedreigingen voor onze gezondheid en de planeet onzichtbaar is, maar wel aanwezig in onze lucht, ons voedsel en ons water? Industriële chemicaliën die in het milieu terechtkomen, maken ons ziek en verwoesten ecosystemen: ze veroorzaken daardoor veel meer schade dan veel mensen zich realiseren. Daarom is er dringend actie nodig, zo concludeert een nieuw rapport. Het bedrijf "Deep Science Ventures" evalueerde studies naar giftige stoffen in het milieu en interviewde experts namens de non-profitorganisatie Grantham Foundation. Het resultaat was een rapport van acht pagina's dat dringend waarschuwt voor de gevolgen van chemische vervuiling.

Giftige stoffen komen vaak lange tijd onopgemerkt in het milieu terecht, aldus het rapport. Veel chemicaliën zijn op de markt gekomen zonder dat er voldoende risicogegevens beschikbaar zijn, en hun toxiciteit wordt pas ontdekt nadat ze jarenlang in gebruik zijn geweest en mensen eraan zijn blootgesteld. De industrie geeft vaak de voorkeur aan bepaalde chemicaliën boven andere omdat ze goedkoop en gemakkelijk te produceren zijn uit geraffineerde aardolie. Stoffen die veiliger maar duurder zijn, hebben het moeilijker om marktacceptatie te verwerven.

Volgens het rapport ontstaan er tijdens de voedselproductie veel chemische verontreinigingen: pesticiden en meststoffen vervuilen het water en brengen schade toe aan ecosystemen, "net als het voedsel dat we eten". Een van de gevaarlijkste meststoffen is rioolslib van waterzuiveringsinstallaties, dat op de velden wordt uitgereden en veel giftige chemicaliën bevat.

Volgens de publicatie zijn er wereldwijd al 3600 synthetische chemicaliën uit voedselverpakkingen in het menselijk lichaam aangetroffen. Het rapport somt de gezondheidseffecten op die hiermee gepaard gaan, zoals verminderde vruchtbaarheid. "Er zijn sterke aanwijzingen dat het aantal zaadcellen wereldwijd afneemt en dat de synthetische chemicaliën waaraan we worden blootgesteld dit aantal verminderen", aldus het rapport.

Een probleem in deze context zijn PFAS (polyfluoralkylverbindingen) – chemicaliën die in veel alledaagse producten voorkomen en zich in het milieu ophopen. Deze stoffen hebben "de hele wereld al besmet" en worden ook in drinkwater aangetroffen. Bij mannen met een hoge concentratie van bepaalde PFAS in hun bloed, daalt het aantal zaadcellen met de helft.

Pesticiden hebben mogelijk een vergelijkbaar effect op kanker als roken: ze zijn in verband gebracht met leukemie, non-Hodgkinlymfoom, blaas-, darm- en leverkanker, schrijven de auteurs van het rapport. Wanneer kinderen vóór de geboorte worden blootgesteld aan pesticiden, neemt het risico op leukemie en lymfoom bij kinderen met meer dan 50 procent toe.

De gids voor gezondheid, welzijn en het hele gezin - elke tweede donderdag.

Door mij te abonneren op de nieuwsbrief, ga ik akkoord met de advertentieovereenkomst .

Ftalaten, een andere grote groep chemicaliën die ook wel weekmakers worden genoemd, kunnen zowel de ontwikkeling van kinderen als de gezondheid van volwassenen aantasten, aldus het rapport. Blootstelling aan weekmakers kan bijvoorbeeld de genitale ontwikkeling en vruchtbaarheid van jongetjes beïnvloeden. Volwassenen die worden blootgesteld aan hogere concentraties van de weekmaker bisfenol A hebben een 49 procent hoger risico op obesitas. Het rapport noemt dementie, hart- en vaatziekten en luchtwegaandoeningen als andere mogelijke gevolgen van chemische vervuiling.

De auteurs van het rapport pleiten voor strengere wereldwijde controle op chemische stoffen die in het milieu terecht kunnen komen en het gebruik van modernere testmethoden voordat ze worden goedgekeurd. Het niet reguleren ervan zal leiden tot "onomkeerbare gevolgen voor de menselijke gezondheid en het delicate evenwicht van het ecosysteem van onze planeet."

De milieu- en consumentenbeschermingsorganisatie Chemtrust benadrukt dat de klimaatcrisis en chemische vervuiling met elkaar samenhangen, elkaar verergeren en samen leiden tot verlies aan biodiversiteit. "Onderzoek toont aan dat klimaatverandering dieren, planten en ecosystemen kwetsbaarder kan maken voor chemische vervuiling. Voor organismen die al zwaar getroffen zijn door klimaatverandering, zoals die in de poolgebieden, is blootstelling aan giftige chemicaliën een extra kritieke stressfactor die hun overlevingskansen beïnvloedt", aldus Chemtrust.

Een voorbeeld hiervan is de ijsbeer: door het terugtrekkende ijs vinden ijsberen minder voedsel. Dieren die echter verzwakt zijn door honger, hopen meer chemische verontreinigende stoffen op in hun vetweefsel, waardoor hun stofwisseling wordt verstoord. Een ongunstige wisselwerking is ook zichtbaar in de oceanen: zo stijgen het zoutgehalte en de temperatuur als gevolg van klimaatverandering. Dit kan de schadelijke effecten van chemicaliën versterken. Bepaalde pesticiden waren bijvoorbeeld 30 keer dodelijker voor cohozalm in water met een hoger zoutgehalte dan in water met een lager zoutgehalte. Temperatuurstijgingen kunnen er ook toe leiden dat pesticiden of andere milieugifstoffen nog giftiger worden.

Volgens Chemtrust slaan gletsjers en poolijs de gevaarlijkste chemische verontreinigende stoffen van de afgelopen eeuw op. "PFAS stromen uit de smeltende gletsjers van het Tibetaanse Plateau en verontreinigen stroomafwaarts gelegen meren en beken, en kwik ontsnapt uit de ontdooiende permafrost", waarschuwen de milieuactivisten.

Sommige modellen voorspellen een tot viervoudige toename van verboden persistente organische verontreinigende stoffen (POP's) in Arctische wateren als gevolg van ijssmelting door klimaatverandering. Hogere temperaturen en minder neerslag zouden ook de vervluchtiging van POP's en pesticiden in de atmosfeer verhogen, wat zou resulteren in meer luchtvervuiling. Bovendien zouden frequentere en intensere stormen leiden tot frequentere en ernstiger industriële chemische ongevallen.

Nadat orkaan Ida bijvoorbeeld in augustus 2021 de Amerikaanse staat Louisiana had verwoest, werden er meer dan 350 olie- en chemische lekkages gemeld, die de Golf van Mexico en de Mississippi verontreinigden. Tegelijkertijd kan klimaatverandering het wereldwijde gebruik van pesticiden doen toenemen als er meer uitbraken van plagen en ziekten plaatsvinden. En door de toename van bosbranden komen er meer brandbestrijdingsmiddelen in het milieu terecht. Omgekeerd draagt de chemische industrie ook "in aanzienlijke mate direct bij aan de klimaatcrisis". Volgens Chemtrust gebruikt de chemische industrie de meeste fossiele brandstoffen van alle industrieën en stoot ze de op twee na grootste hoeveelheid CO₂ uit.

Om "de crises waarmee de planeet en de mensheid momenteel worden geconfronteerd op te lossen", schrijft Chemtrust, "is actie in alle sectoren nodig." De chemische sector speelt een sleutelrol en moet "zowel de eigen uitstoot van broeikasgassen als de uitstoot van chemicaliën die schadelijk zijn voor het milieu en de menselijke gezondheid verminderen." Regelgevers moeten "ook dringend actie ondernemen om ervoor te zorgen dat de gevaarlijkste chemicaliën geleidelijk worden uitgefaseerd", stelt Chemtrust. "Anders bestaat het risico dat de gevolgen van klimaatverandering voor mens, dier en plant verder zullen verergeren."