Jürgen Todenhöfer | Verbied alle oorlogen

Hier sta ik. Ik kan niet anders” – met deze woorden weigerde Luther zijn leer te herroepen vóór de Rijksdag van Worms in 1521. “En als niemand je volgt, ga dan alleen” is de titel van Jürgen Todenhöfers nieuwe boek. Hij is een onafhankelijk man die zijn geweten volgt. Een avonturier ook, iemand die anderen kan bemoedigen.

Een levensverhaal: Kort voor zijn 85e verjaardag in november van dit jaar vond Todenhöfer het tijd om zijn ervaringen te herbeleven. Hij reflecteerde op de wendingen die ze met zich meebrachten. Hij reflecteerde op hoe de zelfmoord van zijn jongere broer op 22-jarige leeftijd hem gevormd had, hoe hij de verschrikkingen van de bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog nooit kon vergeten en hoe hij een "waarheidszoeker" werd. Dit bracht hem over de hele wereld: van het Midden-Oosten tot Latijns-Amerika en Azië. Hij reisde naar Cuba, Vietnam, China en de VS. En keer op keer verwerkt hij zijn ervaringen in verhalen die zo aangrijpend zijn dat je het boek niet meer weg wilt leggen. Niet iedereen zou als jongeman in Marseille aan boord zijn gegaan van een vervallen stoomboot zoals hij om naar Algiers te reizen. De gevolgen van de Franse oorlog tegen het FLN, het Algerijnse Bevrijdingsfront, waren een schok voor hem. Vanaf dat moment werd zijn inzet "tegen onrecht in de wereld" zijn levensmotto.

De auteur spreekt openhartig over zichzelf en raakt daarbij steeds zeer persoonlijke zaken aan, zoals een ski-ongeluk in St. Moritz en de daaropvolgende oproep van Helmut Kohl (Todenhöfer was tot 1990 lid van de CDU in de Bondsdag en trad op 60-jarige leeftijd af). Je kunt je gemakkelijk voorstellen dat hij voor veel journalisten een paradijsvogel was. Maar vanaf het begin was hij duidelijk over zijn doelen: "Oorlog en elke vorm van racisme verbieden" en "helpen de fatale deling van Duitsland te boven te komen."

De kern van het boek wordt gevormd door zijn verslagen van zijn reizen naar crisisgebieden. Lezers van vandaag zijn zich misschien niet eens bewust van de methoden die NAVO-lid Portugal gebruikte om de onafhankelijkheidsbeweging in Mozambique te bestrijden. Wie het boek leest, beseft: zelfs toen was er een oorlog om de wereldorde aan de gang. Was het niet problematisch om met dictator Pinochet in gesprek te gaan? Maar de auteur wilde iets doen voor de vrijlating van politieke gevangenen.

Hij moest herhaaldelijk moeilijke beslissingen nemen en kreeg ook kritiek. Maar wat een prachtige ervaringen heeft hij gehad! Hij zat tegenover iedereen: Indira Gandhi, Ramón Castro, Michail Gorbatsjov. Hij verkende Afghanistan te voet na de Sovjetinvasie en ontmoette vervolgens maarschalk Achromejev voor een lunch in Moskou... Jürgen Todenhöfer laat zien: je kunt met iedereen praten als je zeker bent van je eigen overtuigingen, maar ook bereid bent om te luisteren.

Na de aanslagen van 11 september schreef hij een brief aan George W. Bush waarin hij smeekte geen nieuwe oorlog tegen Afghanistan te beginnen, en hij vroeg Mullah Omar, het staatshoofd van het Islamitisch Emiraat van Afghanistan, om Osama bin Laden uit te leveren. "Bush was niet te stoppen." Later realiseerde hij zich dat de oorlogsplannen tegen zeven andere landen gericht waren op "het elimineren van voormalige vazalregimes van de Sovjet-Unie", zoals onderminister van Defensie Paul Wolfowitz al lang voor 11 september had verklaard.

Westerse oorlogsmisdaden in Afghanistan, Irak, lastercampagnes tegen alles wat islamitisch is, de oorlog in Libië, de tragedie in Syrië... tot en met het al lang sluimerende conflict in Gaza, de Houthi-raketten die op Israël werden afgevuurd, en de Palestijnse kwestie in het algemeen – het boek bevat gedetailleerde analyses van al deze onderwerpen. Todenhöfer is in Iran, Saoedi-Arabië en Congo geweest. Hij is nooit gevallen voor de simpele clichés van goed versus kwaad waarmee de officiële Duitse berichtgeving ons blijft overspoelen met betrekking tot het conflict in Oekraïne.

Hij deed onderzoek in Kiev en Moskou en onderzocht de binnenlandse en buitenlandse belangen die op het spel stonden. Hij stelde een onderhandelde oplossing op en pleitte voor een stopzetting van alle wapenleveringen en sancties tegen Rusland. De vreemde situatie dat deze oorlog nu te duur wordt voor een Amerikaanse president, terwijl de Europeanen hem tot de laatste Oekraïner willen voortzetten, zelfs met het risico van een nucleaire oorlog met Rusland, komt in het boek nog niet aan bod.

Duitsland zou zich nu klaar moeten maken voor oorlog door middel van riskante leningen. Mentale mobilisatie voor een situatie die zich, in godsnaam, misschien nooit zal voordoen. Het wordt gevaarlijk. Jürgen Todenhöfers motto krijgt een nieuwe explosieve lading: "Leef elke dag als een volledig leven!"

Jürgen Todenhöfer: Als niemand je volgt, ga dan alleen. Het verhaal van een leven. Bertelsmann, 460 pp., hardcover, €24.