Leczenie tej choroby rzadkiej wymaga częstych hospitalizacji. Czy wkrótce wystarczy zastrzyk?

• Wrodzona zakrzepowa plamica małopłytkowa (cTTP) to ultrarzadka choroba genetyczna, prowadząca do mikrozakrzepów w naczyniach, co ogranicza przepływ krwi i prowadzi do niedokrwienia tkanek i narządów
• Choroba, której źródłem jest brak białka ADAMTS13, dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych. Przebiega rzutami, które bywają bardzo ciężkie i nagłe, a ich przebieg jest nieprzewidywalny
• Chorzy w ramach leczenia otrzymują wlewy osocza podczas pobytów w szpitalu, obejmujących np. trzydniową hospitalizację co dwa tygodnie. Tak wprowadzone leczenie utrudnia utrzymanie pracy przez chorego
• W sierpniu 2024 Europejska Agencja Leków (MEA) zarejestrowała nowy lek w leczeniu cTTP - rekombinowany enzymem ADAMTS13 (Adzynma) podawany w formie iniekcji
• W kraju chorzy są nim leczeni obecnie w ramach darowizny producenta.
• Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT) wskazała lek w Wykazie technologii lekowych o wysokim poziomie innowacyjności

Wrodzona zakrzepowa plamica małopłytkowa (cTTP) to choroba genetyczna. Spowodowana jest wrodzonym, bardzo niskim poziomem enzymu ADAMTS13. Gdy go brakuje, zaczynają gromadzić się duże cząsteczki białka (czynnik von Willebranda), które "sklejają" płytki krwi.

- Powoduje to gwałtowne tworzenie się mikrozakrzepów w naczyniach włosowatych i małych tętniczkach, w tak ważnych narządach, jak mózg, serce, nerki oraz innych, co ogranicza przepływ krwi i prowadzi do niedokrwienia tkanek i narządów, a w ciężkich przypadkach do niewydolności wielonarządowej - tłumaczyła w wywiadzie dla Rynku Zdrowia prof. Maria Podolak-Dawidziak z Katedry i Kliniki Hematologii, Terapii Komórkowych i Chorób Wewnętrznych Wrocławskiego Uniwersytetu Medycznego.

Częstość występowania cTTP nie jest dokładnie poznana, ale szacuje się, że w Europie choroba występuje u 0.5-4 osób na 1 mln mieszkańców. U większości chorych objawy występują od dzieciństwa < 5 r.ż. (30-50 proc. chorych), ale mogą się pojawić też w wieku 20-40 lat.

- Przebieg choroby może być łagodny i stabilny, ale nagle może pojawić się zaostrzenie, które wyzwolone przez czynniki zewnętrzne, jak np. zakażenie, nadmierne spożycie alkoholu, ciąża - mówi profesor.

Zdarza się, że choć pacjent ma objawy już w dzieciństwie, nie zostają one właściwie zinterpretowane. W Polsce chorobę zdiagnozowano dotąd u kilkudziesięciu osób. Liczba ta może być jednak zaniżona.

Neurolodzy, nefrolodzy, lekarze medycyny ratunkowej często jako pierwsi mają kontakt z pacjentami z cTTP ze względu na zgłaszane objawy, ale nie zawsze potrafią postawić właściwe rozpoznanie. - Dzieje się tak, ponieważ nie od razu widoczne są zmiany w morfologii, więc pacjent zamiast do hematologa, trafia do lekarzy innych specjalności - opisuje sytuację pacjentów dr Joanna Zdziarska, hematolog z Oddziału Klinicznego Hematologii i Chorób Wewnętrznych Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.

Gdy choroba rozwija się i pozostaje niewykryta, może prowadzić do bardzo ciężkich powikłań, a nawet śmierci. - Rzuty choroby mogą wystąpić nagle. To, co ją wyróżnia, to właśnie ta gwałtowność. Z pozoru zdrowy człowiek w ciągu kilku dni może trafić w stanie zagrożenia życia do szpitala - wyjaśnia specjalistka.

Diagnostyczna odyseja

Potwierdzenie diagnozy wymaga badań specjalistycznych - wykrycia niedoboru białka ADAMTS13. Testy są dostępne, ale trzeba wiedzieć, że w ogóle istnieją i gdzie można je wykonać. Jeszcze do niedawna oznaczenia były możliwe tylko w jednym ośrodku w kraju w Warszawie. Dziś takich miejsc w Polsce jest już kilka: w Warszawie, Poznaniu, Krakowie, Gdańsku i Lublinie.

Fakt, że szczegółowa diagnostyka jest trudna, potwierdzają przypadki pacjentów. Roman Gruszczyk z chorobą żyje od urodzenia, a prawidłową diagnozę postawiono u niego w wieku 45 lat. Kolejne epizody pojawiały się w dzieciństwie i w okresie dojrzewania. Lekarze podejrzewali m.in. żółtaczkę i niewydolność nerek. Za każdym razem stwierdzano niedokrwistość.

- Byłem wielokrotnie hospitalizowany, ale nikt nie wiedział, co mi dolega - opowiada pacjent. Pierwsza kliniczna diagnoza wskazująca na TTP okazała się błędna. - Stwierdzono, że mam nabytą TTP, tymczasem mam postać wrodzoną, czyli cTTP, a tę leczy się inaczej - mówi.

Po interwencji konsultanta wojewódzkiego ds. hematologii trafił do kliniki leczącej zaburzenia hemostazy, gdzie wykonano dodatkowe badania i postawiono właściwą diagnozę: wrodzona zakrzepowa plamica małopłytkowa. Wtedy rozpoczęto leczenie osoczem, które podaje się w tej chorobie.

Choroba jest podstępna, bo jak zaznacza prof. Maria Podolak-Dawidziak, zdarza się, że pierwszym jej objawem może być udar niedokrwienny mózgu lub ostra niewydolność nerek. Są przypadki, gdy pierwsze zauważalne objawy cTTP pojawiają się w czasie ciąży i wtedy przebieg choroby zazwyczaj jest gwałtowny. cTTP jest stanem zagrażającym życiu, występującym w około 2 przypadkach na 100 000 ciąż.

- Ważne jest wnikliwe zebranie wywiadu chorobowego oraz ocena stanu fizycznego pacjenta. W badaniach laboratoryjnych u chorych z TTP stwierdza się małopłytkowość, niedokrwistość normocytową hemolityczną z występowaniem schistocytów w rozmazie krwi obwodowej, ujemny jest bezpośredni test antyglobulinowy (BTA) - profesor wymienia parametry ważne dla oceny diagnostycznej pacjenta.

Jeśli pacjent nie jest leczony, rzut choroby może zakończyć się zgonem z powodu udaru mózgu, krwotoku, niewydolności nerek. Rzuty bywają bardzo ciężkie, a ich przebieg jest nieprzewidywalny. Jedna osoba może mieć ich kilka rocznie, inna ani jednego przez dekadę. Objawy to m.in. silna anemia, małopłytkowość, krwawienia, zaburzenia neurologiczne. Zdarza się, że rzut jest łagodny i ustępuje samoistnie, ale to rzadkość. Najczęściej kończy się hospitalizacją.

Zastrzyk zamiast wlewu. Jest nowy lek

Do niedawna leczenie opierało się wyłącznie na przetaczaniu świeżo mrożonego osocza. - To procedura szpitalna, wymagająca regularnych wizyt i pobytów w szpitalu, często co dwa tygodnie - mówi dr Joanna Zdziarska.

Dzięki postępom nauki, dostępny jest nowy lek - rekombinowany enzym ADAMTS13. - To dokładnie ta substancja, której brakuje pacjentom. Może być podawana w formie zastrzyku i to nawet samodzielnie w domu - tłumaczy specjalistka.

Jak dodaje, leczenie powinno być jednak prowadzone przez lekarzy mających doświadczenie w terapii chorób ultrarzadkich, zwłaszcza hematologów specjalizujących się w zaburzeniach hemostazy. Kwalifikacja pacjenta i monitorowanie terapii muszą odbywać się w wyspecjalizowanych ośrodkach.

Specjaliści wskazują na dużą zmianę w jakości życia pacjentów przyjmujących nowy lek. Obecnie preparat nie jest jeszcze refundowany w Polsce, ale od ponad dwóch lat pacjenci w kraju korzystają z darowizny producenta leku.

- W ośrodku, w którym pracuję, sześciu pacjentów otrzymuje ten lek. U jednej z kobiet udało się dzięki temu doprowadzić do szczęśliwego zakończenia ciąży po wcześniejszych tragicznych doświadczeniach - opisuje doświadczenie wynikające z nowej terapii dr Zdziarska.

Rekombinowany ADAMTS13 (rADAMTS13) został zarejestrowany w Europie przez EMA w sierpniu 2024 roku. Prof. Maria Podolak-Dawidziak ocenia, że lek w istotny sposób poprawia sytuację chorych z cTTP. Działa korzystnie zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu ostrych epizodów cTTP. Lek podaje się dożylnie co 2 tygodnie (lub raz w tygodniu ), a dawkę ustala się w przeliczeniu na masę ciała pacjenta. - Po przeszkoleniu możliwe jest wykonywanie autoiniekcji w domu - podkreśla profesor.

Możliwość otrzymania leku zmieniła życie wielu pacjentów. Leczenie prowadzone osoczem było wymagające. Przetoczenia osocza odbywają się w szpitalu, hospitalizacja trwa co najmniej trzy dni, co daje rocznie około 2,5 miesiąca pobytu w szpitalu. Przetoczenia trzeba powtarzać co dwa tygodnie. - Który pracodawca zgodzi, żeby pracownik co dwa tygodnie na trzy dni chodził do szpitala? - pyta retorycznie Roman Gruszczyk.

Cząsteczka na liście leków o wysokiej innowacyjności

Od kilku miesięcy pacjent uczestniczy w programie leczenia, w ramach którego podawany jest nowy, rekombinowany lek zawierający ADAMTS13. Wraz z grupą siedmiu innych chorych otrzymuje go w ramach darowizny. - Jeden zastrzyk i mogę wracać do normalnego życia - mówi. Zwraca uwagę, że życie z leczeniem osoczem było pełne ograniczeń, teraz stało się normalne. - Nie znikam w szpitalu co 2 tygodnie, pracuję, jestem aktywny - dodaje.

O normalności w życiu po podaniu leku mówi też Marta Dzięgielewska, matka 4-letniego dziecka chorego na cTTP, u którego leczenie osoczem było prowadzone raz w miesiącu, odkąd miało niecałe półtora roku. - Wlewy trwały ponad 3 godziny. Trudno było utrzymać dziecko w bezruchu - opowiada. Wiele zmieniło się, gdy rodzina dowiedziała się o nowej terapii rekombinowanym enzymem ADAMTS13. - Mogłam wrócić do pracy, synek chodzi do żłobka - mówi mama chłopca.

14 marca 2025 roku Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji opublikowała Wykaz technologii lekowych o wysokim poziomie innowacyjności (TLI). To terapie, których finansowanie jest możliwe ze środków Funduszu Medycznego.

Nowe terapie oceniane są na podstawie kilku kryteriów, takich jak siła działania, jakość danych naukowych, stopień niezaspokojonych potrzeb zdrowotnych czy liczba pacjentów oraz priorytetów zdrowotnych państwa.

Wśród sześciu rekomendowanych w tym roku przez AOTMiT cząsteczek na liście TLI znalazł się lek Adzynma. Jednym z jego dwóch wskazań na liście TLI jest „leczenie niedoboru ADAMTS13 u dzieci i pacjentów dorosłych z wrodzoną zakrzepową plamicą małopłytkową (cTTP)”.

Lek obecnie znajduje się w trakcie procesu refundacyjnego. Pacjenci czekają na decyzję Ministerstwa Zdrowia. - W każdym wypadku przeżyjemy, ale z dostępem do nowego leku to już jest zupełnie inne życie - stwierdza Roman Gruszczyk.

Materiał chroniony prawem autorskim - zasady przedruków określa regulamin.