Vale Formoso: welk nieuw leven krijgt deze bioscoop?

Zaterdagochtend. Het Cine-Teatro Vale Formoso, opgericht in 1948 in Porto, is net heropend na meer dan 30 jaar sluiting, en elke hoek van het gebouw wordt al door bezoekers onder de loep genomen. Terwijl sommigen met hun mobiele telefoon in de hand door de trappen en gangen slenteren en foto's maken, wagen anderen zich in ruimtes die normaal gesproken verboden terrein zijn: van de kleedkamers (waar sterren als Marco Paulo en António Calvário hun eerste blik in de spiegel werpen) tot de buitenruimtes (die inmiddels door de natuur zijn overgenomen). Om nog maar te zwijgen van de projectiecabine op de bovenste verdieping, die meer op een tijdcapsule lijkt en naar verwachting zijn enorme machinerie zal behouden als een eerbetoon aan het verleden.

Maar het gedeelte dat de meeste aandacht trekt, is de grote zaal, met zo'n duizend zitplaatsen in bordeauxrode tinten, een podium dat uitzonderlijk toegankelijk is voor het publiek en, daarboven, een kleurrijke muurschildering die wordt toegeschreven aan de kunstenaar António Pedro Figueiredo. Gezichten uit de politiek en de kunstwereld duiken op tussen de anonieme menigte die staat te popelen om te zien hoe de tijd in het Cine-Teatro verstrijkt. Zo ook Maria José Carvalho, die leunend op een kruk het podium afdaalt en pronkt met haar bijna intacte gezicht. "Ik vond het veel meer vervallen," merkt ze op, voordat ze haar plakboek opent. Er werden festivals gehouden, er werden beroemde namen uit de fado en andere genres gezongen, en "veel kunstenaars zijn er geboren." Naast hem herinnert Arménio Dias da Silva zich geamuseerd: "O Calvário kwam via de achterdeur binnen; hij moest aan de vrouwen ontsnappen."

Terwijl sommige kinderen spelen tussen de stoffige stoelen, raken volwassenen in een contemplatieve stemming. José en Maria Graziela Fonseca, hij 79, zij 74, genieten van het landschap dat ze al tientallen jaren niet meer hebben gezien en halen herinneringen op. Maria Graziela zegt dat ze er als kind met haar ouders naartoe ging, meestal voor de films van Joselito en Marisol; en later, met haar man, voor andere evenementen. "Ik herinner me dat ik hier een spectaculair concert van Sérgio Godinho zag, vóór 25 april." En ook een politieke ontmoeting met de antifascistische verzetsstrijdster Virgínia de Moura aan tafel. "Het was in 1973, ik was zwanger. Ik weet het, want mijn zoon werd een maand voor de Revolutie geboren."

Over Vale Formoso zegt Maria Graziela ook: "We hopen dat het een plek voor de stad wordt. Ik was erg verdrietig toen het werd ingenomen door de [Universele Kerk van het Koninkrijk Gods]." Ze merkt geen grote veranderingen op, afgezien van de kruizen boven het publiek en het podium, waar de vorige eigenaar een soort zwembad had aangelegd, dat volgens een lid van de organisatie werd gebruikt voor dopen: mannen kwamen aan de ene kant binnen, vrouwen aan de andere kant. Tijdens de Estado Novo-periode werden jongens en meisjes ook gescheiden op school, herinnert José Fonseca zich, die naar die "bioscoop in de buitenwijken, meer perifere" ging en meedeed aan een toneelstuk dat in première ging op zijn basisschool, met "jongens verkleed als meisjes".

Het nieuws werd iets meer dan een maand geleden bekendgemaakt: het Vale Formoso Cinema-Theater zou zijn oorspronkelijke bestemming terugkrijgen dankzij het initiatief van entertainmentproductiebedrijf UAU. De locatie, gelegen in de parochie Paranhos in Porto, werd na vijf jaar onderhandelen overgenomen van de Universele Kerk van het Koninkrijk Gods, aldus Paulo Dias, algemeen directeur van UAU, dat al eigenaar is van het Tivoli BBVA Theater en verantwoordelijk is voor de programmering van het Auditorório dos Oceanos in Casino Lisboa, in het kader van een programmeringsovereenkomst met Estoril-Sol.

In Vale Formoso wordt de totale investering geraamd op zeven miljoen euro, inclusief de aankoop van het gebouw en de renovatiewerkzaamheden. Deze renovaties worden uitgevoerd door een architectenconsortium: Metrourbe en Arsuna. Het doel, zoals vermeld in een persbericht, is "de ruimte te moderniseren en te voorzien van alle noodzakelijke voorwaarden voor een breed scala aan shows, concerten, tentoonstellingen, culturele en zakelijke evenementen."

"We zochten al meer dan tien jaar naar een locatie in Porto. We hebben veel shows opgevoerd in het Sá da Bandeira Theater, het Coliseu, de Super Bock Arena... Maar we konden niet groeien, en er waren veel dingen die we al in andere delen van het land deden, met name Lissabon, die we in het noorden niet konden doen," legt Paulo Dias uit, die de voorstelling Het Zwanenmeer als voorbeeld noemt. "In december zitten de podia vol met circussen, dus het is altijd een uitdaging."

Het is half september – zaterdag de 13e is de Open Dag van de Gemeenschap – en het podium licht de sluier op van het project dat "een grondige renovatie met behoud van de historische uitstraling" van het Cine-Teatro belooft, in de woorden van Paulo Dias. Wat gepresenteerd wordt, is een conceptstudie. Er is nog steeds ruimte voor "detailwijzigingen", zelfs met inbreng van derden, van de artistieke gemeenschap tot het grote publiek. Het is waar dat de grote ingreep zich zal richten op het podium, dat "helemaal niet is vernieuwd". Naast het "flexibeler" maken van het podium, is het de bedoeling om te investeren in kleedkamers en ruimtes die gereserveerd zijn voor makers. Verder is het de bedoeling om "de gevel, gangen, trappen en balustrades te behouden".

"Het hele ontwerp van de gevel is een historisch stuk van onschatbare waarde. Het was een gebouw dat qua architectonische taal destijds opviel; er staat een beeldhouwwerk op de gevel dat een zeer belangrijk element is", zegt Hélder Cordeiro, oprichter van MetroUrbe. De grote zaal moet zijn capaciteit behouden of lichtjes vergroten, zonder afbreuk te doen aan het comfort, de toegankelijkheid en de zichtbaarheid van de toeschouwers, verzekert hij. Het doel is om het aan te passen "aan de huidige wettelijke verplichtingen en behoeften" op het gebied van akoestiek, verlichting, airconditioning en brandveiligheid. Daartoe moeten de stoelen worden vervangen. De gemeenschappelijke ruimtes moeten behouden blijven en "alles wat niet origineel is" moet worden verwijderd, zoals de keramische tegels die de distributieruimtes betegelen, "een klus die de kerk al heeft geklaard".

Het Vale Formoso Cinema-Theater krijgt ook een restaurant met een terras dat naar buiten reikt: de toekomstige wintertuin. Een "prachtige, moderne ruimte, vol bloemen", beschrijft Paulo Dias, "gericht op het aantrekken van mensen gedurende de hele dag" en sterk gericht op studenten. Voor nu genieten we van de verhalen van degenen die de locatie in hun jeugd bezochten. Er zijn "mensen die praten over hun eerste kus, hun eerste vriendje, hun eerste film, huwelijksaanzoeken, carnavalsfeesten, oudejaarsavond"...

Een van de volgende stappen, aldus dezelfde directeur, is "het vinden van financiële steun, diverse sponsors, mensen die willen helpen, bedrijven die willen meewerken aan het project. Dit zou ook een nieuwe naam voor de locatie zelf kunnen betekenen, in lijn met de moderne trends die nu worden toegepast om merken dichter bij concertzalen te brengen, zoals Tivoli BBVA in Lissabon." De algemeen directeur van de UAU hoopt de deuren "begin 2027" te kunnen openen. De bouw, zo schat hij, zou dit jaar moeten beginnen.

De programmering moet aansluiten bij wat er gebeurt in Tivoli BBVA en het Auditório dos Oceanos, en niet alleen daarbij, legt Paulo Dias uit. "We huren de ruimte en geven andere gezelschappen en bedrijven de mogelijkheid om hier voorstellingen te geven. We creëren een theaterproductiecentrum, wat betekent dat we hier vandaan produceren en dat we het vervolgens door de rest van het land verspreiden, net zoals we dat in Lissabon doen om het door de rest van het land te verspreiden. Dit biedt ook een grote groep artiesten die in het noorden wonen, niet alleen in Porto, en die niet de kans krijgen om hun talenten te tonen," specificeert hij. "We ontvangen al ideeën en projecten die we zullen implementeren, en het zullen geen projecten voor Porto alleen zijn, het zullen projecten voor het hele land zijn."

Films, toneelstukken, dansavonden, concerten, maar ook kinderspelletjes, liefdesaffaires en een breed scala aan feesten. De Cine-Teatro Vale Formoso was getuige van dit alles in zijn eerste verschijning. Het opende op 30 december 1948, tijdens de Estado Novo-periode, met een vertoning van de Portugese film "A Life for Two", en bleef tot 1984 een van Porto's belangrijkste bioscoop- en entertainmentlocaties. Het modernistische ontwerp, ontworpen door architect Francisco Fernandes Granja da Silva, omvatte de bouw van een bioscoopzaal en drie twee verdiepingen tellende herenhuizen aan de linkerkant van de gevel, merkt Hélder Cordeiro op, die als architect het gebouw "als geheel" waardeert. Het beslaat meer dan 4200 vierkante meter, inclusief de omliggende gebieden: een complex dat sinds 2022 door de gemeenteraad is aangemerkt als van gemeentelijk belang.

"Het oorspronkelijke project was zelfs ontworpen met een andere ambitie, namelijk het creëren van een plein" voor de ruimte die nu vol staat met geparkeerde auto's, merkt de MetroUrbe-functionaris op. "Een van de pijlers" van het huidige project is namelijk om "de openbare ruimte aan te passen om het gebouw waardig te maken en geschikt te maken voor een podium." Dat wil zeggen, "de stoep moet voor mensen zijn" en de parkeerplaats "voor het ophalen en afzetten van passagiers, voor mensen met beperkte mobiliteit." Dit is iets waar de gemeenteraad verantwoordelijk voor is.

Terwijl de plannen nog in de maak zijn, maken sommige mensen al gebruik van de mogelijkheid om te tekenen en schilderen op de binnenplaats. Ze maken deel uit van het collectief Urban Sketchers, waaronder Camilo Saraiva, afkomstig uit São Paulo en al drie jaar in Portugal. "Wanneer er een evenement plaatsvindt dat met erfgoed te maken heeft, gaan we erheen om een ​​kijkje te nemen en de plekken te leren kennen. Deze ruimte was lange tijd gesloten; sommige mensen hadden er goede herinneringen aan", legt de Braziliaanse kunstenaar uit. "Ik liep hier vaak langs en was nieuwsgierig naar hoe [het gebouw] eruitzag en hoe lang het gesloten was geweest; toen ik de geschiedenis las, werd ik nog nieuwsgieriger." De iconische toren aan de gevel begint al vorm te krijgen in het blok.

Bij de deuren van het Cine-Teatro liggen post-its en pennen voor iedereen die een berichtje wil achterlaten. Het resultaat is een getuigenis dat nostalgie, vreugde over de heropening en hoop voor de toekomst combineert. Op deze kleurrijke stukjes papier, geplakt in een soort crescendo-vormige muurschildering, staan ​​woorden als: "Mijn speeltuin op zondagmiddag, de jaren 70/80"; "Mijn grootvader werkte hier, het is alsof ik zijn aanwezigheid weer dichtbij voel"; "Hier ging ik voor het eerst naar de bioscoop! Ik kwam om Herbie te zien in de Rally van Monte Carlo "; "Ik heb maar één Indiase film gezien, Aina , zeven keer; mijn vader heeft hier zijn hele leven gewerkt"; "Voor een stad van plaatsen die teruggegeven zijn aan de cultuur en haar inwoners!!!" Einde voorstelling. Voor nu.