Alle films van de president

Op donderdag de 7e was de zon nog niet onder en kwam de maan al boven de horizon uit toen de bemanning van The Secret Agent aankwam bij het Alvorada Paleis in Brasilia. De hemel, getint met verschillende tinten oranje, diende als decor voor een scène die, ondanks dat deze zich afspeelde in de officiële residentie van de president van de republiek, meer een feestelijke sfeer had dan een van pracht en praal.

De film won in mei twee prijzen op het filmfestival van Cannes – de Gouden Palm voor beste regie voor Kleber Mendonça Filho en die voor beste acteur voor Wagner Moura – en werd die avond voor het eerst in het land vertoond.

"Ik ben een Braziliaanse kunstenaar uit Pernambuco, en het is geweldig om in dit huis te worden verwelkomd", zei de filmmaker in de microfoon. "Dit evenement toont het respect van deze regering voor cultuur." In 2016, tijdens de presentatie van Aquarius in Cannes, hield Kleber Mendonça Filho een spandoek omhoog met de tekst "Temer Out". In 2021, als jurylid op hetzelfde festival, vertelde hij de internationale pers dat voormalig president Jair Bolsonaro cultuur boycotte.

Tijdens de ambtstermijnen van Michel Temer en Bolsonaro werden de filmvertoningen in Cine Alvorada, die tijdens Lula's eerste twee ambtstermijnen routine waren geworden, stopgezet. Hoewel er geen films werden vertoond, verving Bolsonaro zelfs de rode bekleding van de stoelen door blauwe stof. Af en toe gebruikte hij de ruimte voor religieuze diensten.

De vertoning van The Secret Agent, voorafgegaan door Still Here in februari van dit jaar en The Last Blue in juli, maakt deel uit van een door de overheid geïntensiveerde campagne om de Braziliaanse cinema te promoten. Tijdens de vertoning van vorige week werd de campagne ter promotie van Braziliaanse films, die nu landelijk worden uitgebracht, gepresenteerd vóór de speelfilm.

Aan de vooravond van de feestelijke vertoning stuurden meer dan duizend filmmakers een brief naar de overheid met het verzoek om streamingregulering

De dag vóór de vertoning publiceerden Braziliaanse filmmakers een brief aan Lula, waarin ze de overheid vroegen om meer aandacht te vragen voor de urgentie van regulering van streamingdiensten in het land.

Márcio Tavares, uitvoerend secretaris van het ministerie van Cultuur, zegt dat de hervatting van de filmvertoningen een verzoek was dat Lula deed toen hij in 2023 terugkeerde naar het Planalto Paleis. Maar het was niet eenvoudig om de wens van de president te vervullen.

"De zaal had veel structurele problemen", zegt Tavares. "Deze zaal was oorspronkelijk ontworpen als een plek waar presidenten met familie en vrienden films konden kijken. Maar de projectoren en het geluidssysteem waren erg oud en niet geschikt voor een kwaliteitsvertoning."

De renovatie werd uitgevoerd met advies van de Braziliaanse Vereniging van Filmbedrijven (Abraplex), waartoe onder meer Cinemark en Cinépolis behoren. De locatie heropende in november 2023 met "Saudosa Maloca", dat het verhaal van Adoniran Barbosa vertelt.

Plannen voor een screeningsschema werden volgens Tavares in 2024 niet uitgevoerd vanwege de drukke internationale agenda van de president. Het is de bedoeling dat screenings voortaan om de twee maanden plaatsvinden.

Als deze kamer kon praten... Na te zijn vertoond in Cine Alvorada voor FHC, werd de leeftijdsclassificatie van City of God (2002) verlaagd van 18 naar 14 jaar. Narradores de Javé (hieronder) was een van de titels van de tweewekelijkse sessies die in 2003 plaatsvonden – Afbeelding: Sociale netwerken

Uitnodigingen worden verwerkt door het communicatiesecretariaat van de regering, en de First Lady speelt een actieve rol bij de organisatie ervan. Zo stelde ze bijvoorbeeld voor dat de filmploeg de Recife-frevogroep Guerreiros do Passo, dezelfde groep die in Cannes optrad, naar Alvorada zou halen.

De ceremonie bestaat uit een openbaar en een privégedeelte.

Het publieke gedeelte, buiten de residentie, bestond uit een kleine stoet van de filmcrew – een deel van de cast, distributeurs en de persdienst – vergezeld door een frevogroep. Na afloop begroette Lula journalisten en fotografen. Na talloze fotomomenten namen de First Lady, minister van Cultuur Margareth Menezes, Kleber Mendonça, Wagner Moura en president Lula de microfoon.

Het privégedeelte bestond uit cocktails die voor en na de sessie werden geserveerd, informele gesprekken, knuffels en foto's. Alle foto's zijn echter officieel, aangezien gasten hun mobiele telefoon bij de ingang moeten inleveren en deze pas bij vertrek kunnen ophalen.

De vertoning vindt plaats in een kleine zaal met 30 grote stoelen die niet tegen elkaar aan staan zoals in een gewone bioscoop. Ze staan opgesteld, maar zijn niet aan elkaar vastgemaakt, en maken deel uit van de originele inrichting van het gebouw, ontworpen door Oscar Niemeyer in de jaren 50. De stoelen zijn vooraf aangegeven op een plattegrond.

Naast president Lula zaten Janja en Mendonça, die af en toe opstonden om met de filmoperateur te praten, waarschijnlijk om aanpassingen aan de projectie te vragen. Voordat ze de zaal binnenkwamen, kreeg iedereen popcorn.

Sílvia Cruz, oprichter van Vitrine Filmes, distributeur van zowel The Last Blue als The Secret Agent, en aanwezig bij de vertoning, zegt dat Cine Alvorada meer draait om het benadrukken van een specifieke film dan om het geheel: "Een overheid die om kunst geeft, helpt mensen het belang van cultuur te beseffen. Het heeft een enorme symboliek, waardoor het publiek trots kan zijn op de Braziliaanse cinema."

Het woord "trots" werd door verschillende aanwezigen gebruikt, wat aangeeft dat dit de boodschap is die de regering wil overbrengen. Minister Margareth vertelde CartaCapital: "We leven opnieuw in een land dat zijn eigen cultuur waardeert en er trots op is."

Hoewel het pas tijdens Lula's eerste ambtstermijn een publiek evenement werd, begon de geschiedenis van presidentiële zittingen daar niet. In 2002, tijdens de promotie van De Stad van God, stelde de filmploeg een vertoning voor voor voormalig president Fernando Henrique Cardoso en zijn vrouw, Ruth Cardoso. Cardoso accepteerde dit en stelde voor om de vertoning in de officiële residentie te houden.

Aan het einde van de vertoning zeiden beiden onder de indruk te zijn. Tijdens het daaropvolgende diner vertelde de filmploeg aan de First Lady dat het Ministerie van Justitie een leeftijdsclassificatie van 18 jaar voor de film had vastgesteld. Dona Ruth beschouwde die beslissing als een vergissing, aangezien het verhaal bedoeld was voor schoolvertoningen. Drie dagen later werd de nieuwe classificatie bekendgemaakt: 14.

Onder Bolsonaro werd de rode bekleding van de stoelen in de woonkamer vervangen door blauwe stof.

De presidentscampagne was destijds gaande, met Lula die zich kandidaat stelde voor de Arbeiderspartij (PT) en José Serra voor de Braziliaanse Sociaaldemocratische Partij (PSDB). Op verzoek van Lula's team werd de film ook aan hem vertoond in het Cultureel Centrum van São Paulo. Vanaf dat moment werd de film een onderwerp van commentaar van de toenmalige kandidaat tijdens bijeenkomsten en interviews.

Toen Lula in 2003 president werd, beleefde de Braziliaanse cinema een periode van grote opwinding. Na City of God volgden andere hits, zoals Carandiru en God Is Brazilian, en een reeks impactvolle producties.

Dat jaar verkochten Braziliaanse films 22 miljoen kaartjes en waren ze goed voor 21,62% van de totale bioscoopomzet van het land – een marktaandeel dat nooit meer geëvenaard zou worden. In deze context nam Antonio Grassi, destijds president van Funarte, het op zich om de president in contact te brengen met de filmindustrie en begon hij met het organiseren van tweewekelijkse vertoningen in Cine Alvorada.

Gedurende enkele weken waren er vanwege planningsproblemen geen sessies, maar werden er wel veel Braziliaanse films vertoond, zoals The Man Who Copied, Amarelo Manga en Narradores de Javé.

Producent Vânia Catani van Narradores de Javé, destijds nog aan het begin van haar carrière, vertelt dat ze tijdens het diner na de vertoning, toen ze naast Lula zat, dacht dat er iets mis was gegaan. "Toen zei hij tegen me: 'Ik heb vaak het gevoel gehad dat ik op een plek was die niet van mij was'", herinnert ze zich, twintig jaar later. Tijdens Dilma Rousseffs tijd als directeur presenteerde de producent daar O Palhaço (2011). Destijds vonden er sporadisch vertoningen plaats en was er geen diner na de vertoning.

De vertoning van Braziliaanse films in het Palácio da Alvorada is een daad die zowel politiek als cultureel van aard is. Het is een directe weerspiegeling van de relatie tussen cinema en staat, iets dat al een eeuw lang kenmerkend is voor de Braziliaanse cinema. •

*De journalist reisde op uitnodiging van het Ministerie van Cultuur.

Gepubliceerd in uitgave nr. 1375 van CartaCapital , op 20 augustus 2025.

Deze tekst verschijnt in de gedrukte editie van CartaCapital onder de titel 'All the president's films'