Oud pestgenoom ontdekt op resten van schaap

Wetenschappers hebben het genoom van een uitgestorven peststam geëxtraheerd uit de resten van een 4000 jaar oud gedomesticeerd schaap. Vee heeft mogelijk een belangrijke rol gespeeld bij de verspreiding van de pest, die zich in het late Neolithicum en de bronstijd over Eurazië verspreidde, volgens een studie gepubliceerd in Cell.

Ongeveer 5000 jaar geleden verspreidde de hedendaagse vorm van de pest zich over Eurazië, maar verdween 2000 jaar later. Genetisch onderzoek heeft aangetoond dat de stam van deze oude pest – LNBA Yersinia pestis (laat-neolithicum en bronstijd) – niet door door knaagdieren overgedragen vlooien kon zijn overgedragen, zoals gebruikelijk is bij moderne stammen van de ziekte. Wilde dieren moeten daarom verantwoordelijk zijn geweest voor de verspreiding ervan. Wetenschappers denken dat de ziekte zich vanuit dit nog onontdekte reservoir heeft verspreid naar schapen en andere landbouwhuisdieren, waardoor het risico op menselijke infectie toenam.

De meeste menselijke ziekteverwekkers zijn afkomstig van zoönotische bronnen. Steeds meer bewijs wijst er ook op dat veel infectieziekten in de afgelopen 10.000 jaar zijn ontstaan, een periode die samenviel met de domesticatie van dieren. De opkomst van de veehouderij heeft mogelijk geleid tot meer contact tussen mensen en wilde dieren, die dienen als reservoirs voor ziekteverwekkers zoals de LNBA Yersinia pestis.

Om te onderzoeken hoe de pest zich in de loop van duizenden jaren over Eurazië heeft verspreid, onderzocht een internationaal team van onderzoekers van het Max Planck Instituut voor Infectiebiologie (MPI IB), de Universiteit van Harvard, de Universiteit van Arkansas, het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie (MPI EVA) en de Nationale Universiteit van Seoul de botten en tanden van boerderijdieren uit de bronstijd op de Arkaim-vindplaats in Rusland, een vindplaats die behoort tot de pastorale Sintashta-Petrovkacultuur.

Dankzij dit onderzoek hebben wetenschappers voor het eerst de LNBA-stam van Yersinia pestis geïdentificeerd in een 4000 jaar oud dier: een gedomesticeerd schaap. De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in Cell (DOI: 10.1016/j.cell.2025.07.029).

"De Arkaim-site is een uitstekende plek voor dergelijk onderzoek. Dit waren vroege pastorale gemeenschappen die geen graanopslagplaatsen gebruikten, waardoor ze geen ratten en dus ook geen vlooien aantrokken. Sporen van Y. pestis-infectie zijn al eerder aangetroffen bij leden van deze cultuur", aldus Dr. Taylor Hermes, hoogleraar antropologie aan de Universiteit van Arkansas en medeauteur van de studie.

Vergelijking van het fossiele LNBA Y. pestis-genoom van schapen met andere genomen toonde aan dat het vrijwel identiek was aan het genoom van een pathogeen dat tegelijkertijd mensen infecteerde. Mensen en dieren waren dus besmet met dezelfde populatie LNBA Y. pestis.

In andere regio's waar Y. pestis nog endemisch is, kunnen schapen besmet raken door contact met dode, geïnfecteerde knaagdieren. Deze zijn de natuurlijke bron van de ziekteverwekker.

Dit zou lokale uitbraken van de pest bij mensen kunnen veroorzaken als de schapen niet goed werden verzorgd. Een soortgelijk scenario zou zich in de prehistorie hebben voorgedaan.

"De Sintashta-Petrovka-cultuur stond bekend om het grazen van vee op uitgestrekte weilanden, waardoor vee veel kans had om in contact te komen met wilde dieren die besmet waren met LNBA Y. pestis. Van daaruit was het nog maar één stap naar een menselijke infectie", aldus dr. Christina Warinner van Harvard University en MPI EVA.

In tegenstelling tot de huidige afstammingslijnen die geografische variatie vertonen, was de oude LNBA Y. pestis over zijn gehele verspreidingsgebied van bijna 6.000 km vergelijkbaar.

Zoals de wetenschappers uitlegden, zal hun volgende taak zijn om deze onbekende primaire bron van prehistorische pestbacteriën te vinden. De zoektocht naar ziekteverwekkers in fossiele dierlijke resten is nog maar net begonnen en opgravingen zouden duizenden dierlijke botten kunnen opleveren. Veel materiaal uit eerdere studies wacht ook op heranalyse.

Ewelina Krajczyńska-Wujec (PAP)

ekr/ zan/

De PAP Foundation staat het gratis overnemen van artikelen van de website van Nauka w Polsce toe, mits u ons maandelijks per e-mail op de hoogte stelt van uw gebruik van de website en de bron van het artikel vermeldt. Vermeld op portals en websites het gelinkte adres: Bron: naukawpolsce.pl, en in tijdschriften de annotatie: Bron: Nauka w Polsce website - naukawpolsce.pl. Deze toestemming geldt niet voor informatie in de categorie "Wereld" of voor foto's of videomateriaal.