Weersgeheugen en klimaatverandering: hoe betrouwbaar is ons weergeheugen?

Het heeft net wekenlang geregend in Duitsland, en nu stijgen de temperaturen op veel plaatsen ruim boven de 30 graden Celsius – het is toch niet altijd zo wisselvallig geweest? Bijna iedereen heeft een mening over het weer, en meestal – of dat beweren velen – was het vroeger beter. Maar kunnen we überhaupt nog vertrouwen op onze herinneringen aan het weer van tien jaar geleden, of zelfs uit onze kindertijd?

Beate Ratter is hoogleraar geografie aan de Universiteit van Hamburg en doet onderzoek bij het Helmholtz Zentrum “Hereon” naar onderwerpen zoals de menselijke perceptie van de natuur en natuurlijke gebeurtenissen en hoe we ons daaraan aanpassen.

Mevrouw Ratter, hoe betrouwbaar is het menselijke weergeheugen vergeleken met wetenschappelijke gegevens?

Het weergeheugen is absoluut niet betrouwbaar. We kunnen ons hooguit vaag het weer van een paar jaar geleden herinneren. Meestal, zelfs dan, alleen als we het weer van toen verbinden met een persoonlijke gebeurtenis. Als we bijvoorbeeld een herinnering hebben aan een heerlijke vakantie met warme zonneschijn, dan was die zomer ineens een heerlijke zomer, ook al was die volgens de weersgegevens volkomen gemiddeld.

Waarom hebben veel mensen mooie herinneringen aan het mooie weer uit hun jeugd?

Dit is een typische geheugenvervorming. Als we een positieve jeugd hebben gehad, hebben we over het algemeen de neiging om ons prettige ervaringen te herinneren. Dit wordt 'confirmation bias' genoemd. Dit betekent dat we informatie interpreteren op een manier die onze bestaande mening bevestigt. Daarom denken veel mensen dat het weer vroeger mooier was dan nu.

Je noemde net een bijzonder fijne zomervakantie. Welke andere gebeurtenissen beïnvloeden hoe wij ons het weer herinneren?

Soms spelen sociale omstandigheden en de media ook een rol. Als we weken voor Kerstmis liedjes over witte kerstdagen horen en beelden zien van de Kerstman die door de sneeuw ploetert, verlangen we naar sneeuw met Kerstmis en voelen we ons negatief als die uitblijft – ook al sneeuwt het hier statistisch gezien zelden met Kerstmis. Onze perceptie van het weer is altijd een mening, meer beïnvloed door emoties en ervaringen dan door feiten.

Eind juli, begin augustus heeft het veel geregend en nu is het weer erg warm: welke weersomstandigheden zijn voor ons bijzonder positief of negatief?

De context waarin we het weer waarnemen, speelt hierbij een belangrijke rol: regen tijdens de zomervakantie is bijvoorbeeld bijzonder negatief voor ons, omdat we denken dat het tijdens de vakantie lekker moet zijn om te kunnen ontspannen. Wanneer we moeten werken, is hitte enorm storend.

Denk je dat mensen zich ervan bewust zijn dat hun beleving van het weer voornamelijk gebaseerd is op emoties?

Nee, dat besef is er niet. De meeste mensen denken niet na over hoe ze hun mening vormen. Bevestigingsbias is iets psychologisch, iets wat inherent is aan ons. We beschikken over een geweldig verdringingseffect dat ons in staat stelt dingen die ons dwarszitten snel te vergeten. We hebben dit ook nodig om met crises om te gaan. Zo verdringen we ook slecht weer uit het verleden, tenzij het verband houdt met een vreselijke, levensveranderende gebeurtenis.

Beate Ratter doet bij het Helmholtz Zentrum "Hereon" onderzoek naar onder andere de natuurbeleving van mensen.

Bron: privé

Als we niet echt op onze herinneringen aan het weer kunnen vertrouwen, wat zeggen de wetenschappelijke gegevens van voorgaande jaren dan? Was het weer vroeger beter?

Weersomstandigheden zijn de afgelopen 50 jaar drastisch veranderd. Er is een schat aan wetenschappelijke informatie beschikbaar om onze herinneringen mee te vergelijken. Dus als we denken dat de zon vroeger altijd scheen op onze verjaardagen, kunnen we onze herinneringen gemakkelijk vergelijken met wetenschappelijke gegevens.

Als we het over het weer hebben, is het logisch om het ook over klimaatverandering te hebben. Wat is het verband tussen ons geheugen over het weer en de manier waarop we klimaatverandering ervaren?

Het weer is in eerste instantie een geïsoleerde gebeurtenis. Als we het over een periode van 30 jaar meten, wordt het klimaat. Deze dwarsdoorsnede, de statistieken van weersomstandigheden, kunnen we niet voelen. Om ons leven gemakkelijker te maken, nemen we het abstracte fenomeen klimaatverandering waar met een psychologische afstand. Daarmee nemen we ook afstand van de relevantie, urgentie en zelfs onze eigen verantwoordelijkheid. We schuiven klimaatverandering ver weg, naar een ander land of naar de toekomst, en gaan ervan uit dat het hier pas op een gegeven moment merkbaar zal worden. Maar de wetenschap toont aan dat klimaatverandering er al is. Repressie werkt niet echt meer. Toch spelen weerherinneringen een rol in hoe we klimaatverandering waarnemen.

Welke rol zou dat precies zijn?

Afzonderlijke gebeurtenissen, zoals een bijzonder droge zomer of een stormvloed, kunnen ons eraan herinneren dat we klimaatverandering moeten aanpakken en onszelf moeten beschermen.

Hoe zou zo'n conflict eruit kunnen zien?

We kunnen ons informeren over weersomstandigheden en ons ervan bewust worden dat we ons kunnen voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering. In de wetenschap heet dit 'klimaatadaptatie', oftewel de noodzaak om de gevolgen van de aanhoudende klimaatverandering aan te pakken en rampen te voorkomen. We zouden ons bijvoorbeeld kunnen afvragen: "Hoe kan ik me het beste beschermen tegen de hitte?" Het is vooral nuttig om ideeën over dergelijke preventieve maatregelen uit te wisselen met mensen om ons heen. We kunnen bijvoorbeeld ervaringen delen over een zonnepanelensysteem op het dak of een vijver in de tuin, of samen tijdens een wandeling in het bos merken dat het daar koeler is dan op een vlak weiland of in de stad. Gemeenschap is de beste manier om herinneringen te creëren die ons inspireren om iets te doen om onszelf te beschermen.