Wat blijft er over als alles verandert? Een boekproject onderzoekt vijf jaar transformatie in Duitsland.

Journalist Kay Müller begeleidt al bijna vijf jaar prominenten uit Sleeswijk-Holstein. Bekende figuren zoals voetbaltrainer Ole Werner en politici Daniel Günther en Robert Habeck vertellen over hun zeer persoonlijke ervaringen van 2021 tot 2025. Maar ook mensen die normaal gesproken niet in de publiciteit staan, komen aan het woord, zoals een Hallig-leraar uit Hooge, een jonge tennisser uit Molfsee en een reactoroperator van de kerncentrale Brokdorf. Ze vertellen hun persoonlijke verhalen in tijden van pandemie, klimaatverandering en politieke onrust. Een interview met de auteur.

Meneer Müller, hoe veranderen mensen in vijf jaar?

Bundesliga-trainer Ole Werner zei in een van zijn interviews dat er het afgelopen jaar niets voor hem was veranderd. Maar toen we nog een halfuur praatten, waren we het er uiteindelijk over eens dat er iets was veranderd.

Nu is hij trainer van RB Leipzig, een van de grote clubs uit de Bundesliga.

Precies. Dat is zeker een spannende ontwikkeling. En dan is het interessant als hij vandaag zegt dat hij soms een normaal leven mist. Toen we elkaar in 2021 voor het eerst ontmoetten, was Ole Werner nog coach van tweededivisieclub Holstein Kiel en vertelde hij me over zijn reis naar Australië toen hij begin twintig was. Hij woonde negen maanden in Sydney en werkte als tuinman. Hij zegt: "De tijd in Australië was de tijd in mijn leven waarin ik het minst had en het gelukkigst was."

Het idee achter dit boekproject was om mensen te interviewen van wie ik dacht dat ze iets zouden veranderen in hun leven, of in de kwesties die ze vertegenwoordigen. En dat is precies wat er gebeurde. Er verandert altijd wel iets. En één ding hebben ze allemaal gemeen: het land is veranderd.

Corona, de oorlog in Oekraïne, de klimaatcrisis, het einde van het stoplichtsysteem – het waren al crisisjaren waarin u de discussies voerde.

Dat was in het begin natuurlijk totaal onvoorspelbaar. Maar vooral in de laatste paar interviews van dit jaar werd het me duidelijk dat mensen heel tevreden zijn met hun eigen land, met hun familie en met hun vrienden. Je herkent dat misschien wel uit eigen ervaring. En op het moment dat je de wereld inkijkt en ziet wat er werkelijk om je heen gebeurt, kun je alleen maar wanhopen. Dat zie je heel duidelijk terug bij veel van de hoofdpersonen.

Wat waren de belangrijkste observaties? Wat maakte de meeste indruk op u bij uw geïnterviewden?

Dat iedereen heel erg reflecteerde. Dit geldt zowel voor grote als persoonlijke crises. Iedereen reflecteerde op zichzelf en zijn of haar positie in de maatschappij, maar ook in het privéleven. En zo werden ze heel helder. Natuurlijk was ik onder de indruk dat de nationale handbalster Juri Knorr in 2021 zei: "Ik wil de beste handbalster ter wereld worden", en een jaar later aankondigde dat hij bijna was gestopt met handballen. Er moet iets gebeurd zijn in de tussentijd. Maar ik was net zo onder de indruk van hoe een leraar op Hallig Hooge besloot terug te keren naar het vasteland. Haar leven op de Hallig was precies zoals ze zich dat altijd had voorgesteld. Maar ze zette deze stap voor haar dochter. Dit zijn allemaal mijlpalen die het, als je ze bij elkaar optelt, voor mij bijzonder maken.

Interviews afnemen die pas jaren later worden gepubliceerd, is een bijzondere ervaring. Hoe reageerden de mensen die je daarvoor vroegen?

De meeste mensen waren er relatief snel aan gewend. Het is makkelijk uit te leggen: we komen één keer per jaar langs, maken een foto en een interview, en dan verschijnt het in het najaar van 2025 – klaar. Ik was erg verrast, want ik neem veel interviews af in mijn werk als journalist. Maar deze interviews waren op de een of andere manier anders, omdat de mensen wisten dat ze niet meteen zouden komen opdagen. Dat veranderde hun perspectief voorbij de dag en dat maakte het zo aantrekkelijk. Uiteindelijk was het voor mij heel makkelijk. De hoofdpersonen vertelden gewoon hun kant van het verhaal. Ik hoefde het alleen maar op te schrijven.

Minister-president Daniel Günther van Sleeswijk-Holstein, minister van Sociale Zaken Aminata Touré en Serpil Midyatli van de SPD – allemaal mensen met wie u in uw dagelijkse journalistieke werk uitgebreid contact hebt. En hoe verliep dat, naast deze jaarlijkse interviews?

De afspraak was dus vanaf het begin al gemaakt: ik zal wat ze me vertellen voor het boekproject niet gebruiken voor mijn dagelijkse politieke verslaggeving. Toch denk ik dat ik met iedereen aanvoelde dat deze mentale kloof bestaat, en dat ze niet deelden wat ze al wisten. En toch ben ik erin geslaagd dingen van hen te leren die wij niet wisten, dingen die anders zijn en die deze persoonlijkheden en hun daden, hun twijfels, verklaren. Haar inschatting van de macht is ook behoorlijk veranderd. In 2022 zei Aminata Touré dat ze geen premier wilde worden. Destijds stelde ze zich kandidaat voor het dubbelleiderschap. Ik denk niet dat ze dat nu zou zeggen.

Naast bekende persoonlijkheden komen in uw boek ook mensen voor die normaal gesproken niet in de schijnwerpers staan. Waarom was dat belangrijk voor u?

Dat klinkt wat hard: soms kunnen ze namelijk meer waargebeurde verhalen vertellen. Neem bijvoorbeeld Jochen Lund, die een hersenbloeding kreeg. We ontmoetten hem en zijn vrouw Hanne vijf jaar lang keer op keer en zagen hoe hij probeerde zich een weg terug naar het leven te vechten. Dat doet je beseffen hoe klein alle andere problemen eigenlijk zijn. Wanneer het een kwestie van leven of dood is en iemand vecht om weer te leren lopen. Dat raakte me echt. En daar ben ik dankbaar voor. Dit zijn gewoon mensen die, net als jij en ik, hun werk doen, in dit land wonen en hun eigen kijk op de dingen hebben.

Was u verrast door de openheid waarmee mensen over hun crises en persoonlijke dieptepunten spraken?

Ik had op die openheid gehoopt. Dat is wat je als interviewer ook wilt. En dan wil je nog even navragen om iets persoonlijks en cruciaals te weten te komen. Maar uiteindelijk vonden we allemaal een goede balans tussen afstand en nabijheid. Het was persoonlijk zonder intiem te zijn. Misschien is dat wel een passende manier om het te zeggen.

Wat opvalt bij het lezen van de interviews: ondanks alle crises en persoonlijke uitdagingen lijken de meeste mensen nog steeds een gezonde dosis optimisme te tonen. Zijn de mensen in Sleeswijk-Holstein ook zo?

Volgens onderzoeken behoren inwoners van Sleeswijk-Holstein tot de gelukkigste Duitsers. De deelstaat is op de een of andere manier anders – Noord-Duits, pragmatisch. Maar ik geloof ook – en dat geldt voor iedereen – dat het momenteel moeilijk is om de wereld door te komen als je niet een zekere mate van optimisme behoudt. Ik heb dit het meest gemerkt bij klimaatonderzoeker Mojib Latif. Hij heeft de wetenschappelijke expertise en weet dat de manier waarop we nu leven enorme negatieve gevolgen zal hebben – wereldwijd. Hoe we moeten reageren op de klimaatcrisis is duidelijk, en Mojib Latif hoopt nog steeds dat we dat kunnen. Hij vergelijkt het met de val van de Berlijnse Muur en zegt dat niemand die begin 1989 had verwacht. Veel mensen hebben die positieve instelling, en ik hoop dat die blijft duren.

Je vroeg Daniel Günther naar het concept “Good Mood Bear”…

(lacht) Hij benadrukte dat het niet zijn woorden waren. Maar het is waar. Hij heeft al meerdere keren gezegd dat hij het als de taak van een premier ziet om vertrouwen te verspreiden. Hij zegt dat hij zich soms een beetje vreemd voelt als hij te goedgehumeurd naar een evenement gaat. Maar mensen zijn blij als er niet iemand het podium opstapt en vertelt hoe ernstig de situatie is.

Er zitten ook wat pauzes in je project. Robert Habeck heeft bijvoorbeeld het laatste interview afgezegd. En je hebt twee brouwerijbazen begeleid. Uiteindelijk kwam er maar één opdagen.

Het is een langetermijnproject. Natuurlijk kunnen dit soort dingen gebeuren. Bij Robert Habeck moet ik het gewoon accepteren, want hij gaf destijds geen interviews en citeerde snel zijn media. Zijn andere vier interviews bleven echter staan. En bij Max Kühl en Florian Scheske, de twee oprichters van de brouwerij in Lille, lag het gewoon aan de omstandigheden. De brouwerij was onlangs failliet gegaan. Dat was natuurlijk een drastische verandering. Geweldig voor een verhalenverteller, maar absoluut niet voor de hoofdpersonen. Maar natuurlijk hoort het erbij. Zo is het leven. En wij vertellen het leven.

Foto's vertellen ook het verhaal van het leven. Fotograaf Sven Zimmermann portretteerde de geïnterviewden. Welke rol spelen de foto's in het boek?

Een hele belangrijke. Ik hoop dat mensen tijdens het gesprek vergeten dat Sven hun foto's heeft gemaakt. En dat de foto's zo authentiek zijn. Als je de foto's naast elkaar legt, zie je soms meer over hoe mensen veranderd zijn. Wat weerspiegelt het gezicht? Zijn er meer rimpels of lachrimpels? Is hun kapsel veranderd? Ik hoop dat mensen gewoon even heen en weer bladeren en zien wat het visueel met iemand doet als zijn of haar leven verandert.

Hoe ben je in de afgelopen jaren veranderd?

Ik geloof wel dat ik veranderd ben. Omdat ik het pad van onze hoofdpersonen heb gevolgd. Ik ben slechts degene die het allemaal heeft opgeschreven, maar het heeft natuurlijk wel effect op me gehad. En ik herkende me in veel van wat de geïnterviewden zeiden. Bijvoorbeeld het belang van familie en je eigen microkosmos. Ik probeer dat in de gaten te houden. En ik denk dat we, met het nieuws dat ons elke minuut van over de hele wereld bombardeert, gewoon even moeten stilstaan ​​en grenzen moeten stellen. Om onszelf te beschermen, het leven de moeite waard te houden en optimistisch te blijven.

We leven in turbulente tijden. Ik heb de geïnterviewden deze vraag gesteld, en ik stel mezelf dezelfde vraag: hoe ziet de wereld er over vijf jaar uit? Het eerlijke antwoord: ik heb geen idee.