Angst voor Poetins agressie: Michael Thumann reist door Oost-Europa en spreekt met mensen die uit Rusland zijn gevlucht

Waar is Poetin? Dus, waar is hij echt in de enorme stad Moskou, waar in het nog grotere rijk regeert hij? De Russische president is inderdaad alomtegenwoordig. Als Russisch staatsburger hoef je maar de televisie aan te zetten en hij staart je kamer in. Sluw en welwillend, dat suggereert zijn uitdrukking waarschijnlijk. Maar als je de dictator in levende lijve wilt zien, zoals professionele nieuwsgierigheid een journalist als Michael Thumann voorschrijft, bestaat zoiets niet.

De man is ongrijpbaar. Hij raast misschien door Moskou in een konvooi van zwarte Aurus-limousines of vliegt in een helikopter naar het Kremlin. Misschien is hij wel ergens heel anders. Als fietser zijn Thumanns kansen in Moskou dubbel zo slecht: het konvooi auto's wacht niet op hem en zijn toch al nutteloze blik door de getinte ramen is er niet. Bovendien is fietsen in een stad als Moskou, met zijn overweldigende verkeer, nog gevaarlijker dan in andere grote steden.

Dit boek van de jarenlange "Zeit"-correspondent in Moskou zou enigszins anekdotisch kunnen worden voortgezet - een snufje Poetin, een beetje lokale couleur locale van het fietszadel, een slokje wodka hier en wat datsjageluk daar, en niet te vergeten de onsterfelijke Russische ziel - en het boek van de gezellige correspondent uit het grote Rusland zou bijna af zijn.

Maar Rusland voelt zich niet op zijn gemak. Bovendien komt Thumann uit wat de regering een "onvriendelijk land" noemt. Dit betekent dat hij urenlang ondervraagd moet worden, elke keer dat hij het land binnenkomt en verlaat. Thumann moet ook leven met de constante angst om niet meer terug te mogen. Of, zoals voormalig Wall Street Journal-correspondent Evan Gershkovich, om gegijzeld te worden door een westerse mogendheid.

Als Duits paspoorthouder is verslag doen vanuit Rusland geen plezier, maar een last. Anekdotes spelen daarom een ​​ondergeschikte rol in dit boek. Het gaat over iets anders: de ietwat weemoedige, soms persoonlijke, soms analytische blik op Rusland terwijl je het land discreet verlaat, niet wetend of je ooit nog terugkomt.

Thumann beschrijft een soms grotesk omweggetje over land van Moskou naar Berlijn. Hij reist langs afgelegen routes en over de laatste overgebleven open grensovergangen, via de Estische grensstad Narva, langs het uitgestrekte Peipusmeer, door Letland en Litouwen naar Koningsbergen, door Mazurië naar Danzig – kortom, onverminderd westwaarts. Waar hij ook gaat, hij is altijd geïnteresseerd in de relatie van de bevolking met hun machtige buurman Poetin en zijn imperialistische, dreigende beleid.

Hij hanteert dezelfde aanpak tijdens zijn reizen naar Kazachstan en Georgië. Ook deze ondernam hij om onopvallende routes uit het onvoorspelbare land te verkennen – routes die, sinds de Russische aanval op Oekraïne in februari 2024, met name veel jonge Russen hebben genomen om te ontsnappen aan de controle, de oorlog, maar ook de uitzichtloosheid in een door Poetin verwoeste samenleving.

Thumann spreekt met hen wanneer ze willen praten. Hij spreekt ook met de inwoners van hun gastlanden; hij spreekt met iedereen die de "militaire speciale operatie" in Oekraïne niet openlijk prijst. Hij schrijft onderhoudend en deskundig over het steeds meer geïsoleerde, uitgestrekte rijk en de gevoeligheden van zijn inwoners. Een rode draad is de vaak gevarieerde laconieke uitdrukking "ijzige stilte stroomafwaarts": het verwijst naar de dreigende stilte van de staatsautoriteiten – en het plotselinge zwijgen van de burgers wanneer gevoelige onderwerpen ter sprake komen.

Degenen die zwijgen vormen een "aanzienlijke minderheid" van de Duitsers die "geplaagd worden door een aanstekelijk verlangen naar preventieve onderwerping", zoals Thumann schrijft – en hem dat ook vertelt. Thumann doelt op die Duitsers die weigeren de realiteit van Poetins Rusland onder ogen te zien en vaak niet overtuigd kunnen worden, zelfs niet in een persoonlijk gesprek met de terugkerende correspondent, dat er geen reden is om iets goeds van Rusland te verwachten. Wie de stemming onder de Russische bevolking wil kennen, krijgt een levendige indruk uit Thumanns boek.

Michael Thumann: IJzige Stilte Stroomafwaarts. Een Reis van Moskou naar Berlijn. CH Beck Verlag, München 2025. 283 pp., CHF 39,90.