Wybrano nowego dyrektora Narodowego Centrum Badań Jądrowych

• 31 marca 2025 r. po 10 latach straciło ważność zezwolenie prezesa Państwowej Agencji Atomistyki (PAA) na eksploatację jądrowego reaktora badawczego Maria, który od 1 kwietnia pozostaje wyłączony.
• Zdaniem Ministerstwa Przemysłu istnieje bardzo wysokie prawdopodobieństwo, że w lipcu 2025 r. reaktor Maria wróci do pracy.
• Rzeczą, która najbardziej rzutuje na harmonogram ws. zgody na jego eksploatację, jest kwestia przygotowania przez NCBJ zakładowego planu postępowania awaryjnego.

- Maria ma się dobrze pomimo spekulacji prasowych, że zamykamy jedyny reaktor jądrowy w Polsce – nie zamykamy go - mówiła Marzena Czarnecka, minister przemysłu na spotkaniu z dziennikarzami.

Jak wyjaśniła, przestój reaktora był spowodowany względami bezpieczeństwa, swoje zgody muszą wydać m.in. wojewoda mazowiecki oraz minister spraw wewnętrznych i administracji.

- Te decyzje są w procesie wydawania, w końcowej fazie. Państwowa Agencja Atomistyki (PAA) przewiduje, że dopuści reaktor do pracy jeszcze w lipcu - deklaruje Marzena Czarnecka.

Nowy dyrektor Narodowego Centrum Badań Jądrowych

30 czerwca Ministerstwo Przemysłu zaprezentowało nowego dyrektora w Narodowym Centrum Badań Jądrowych (NCBJ) w Otwocku-Świerku. Właśnie do NCBJ należy reaktor Maria.

Nowym dyrektorem Centrum od 1 września 2025 r. zostanie prof. dr hab. inż. Jakub Kupecki. Od 28 września 2022 r. do 13 stycznia 2025 r. był dyrektorem Instytutu Energetyki – Państwowego Instytutu Badawczego (IEN-PIB).

Ostatnio Jakub Kupecki był dyrektorem Centrum Technologii Wodorowych Instytutu Energetyki.

Z dniem 4 kwietnia 2025 r. prof. dr hab. inż. Krzysztof Kurek został odwołany ze stanowiska Dyrektora Narodowego Centrum Badań Jądrowych w Otwocku – Świerku.

Minister Marzena Czarnecka swoją decyzję uzasadniła koniecznością usprawnienia funkcjonowania placówki, a szczególnie priorytetowego traktowania eksploatacji reaktora jądrowego Maria.

Problem zakładowego planu postępowania awaryjnego

Przypomnijmy, że 31 marca 2025 r. - po 10 latach - straciło ważność dotychczasowe zezwolenie Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki (PAA) na eksploatację reaktora Maria.

Nowa licencja nie została jeszcze uzyskana, choć stosowny wniosek został złożony 20 sierpnia 2024 r. NCBJ złożyło wówczas wniosek z 53 załącznikami - w sumie ok. 1,5 tys. stron dokumentacji. Od tego czasu dokumentacja uzupełniana była kilkakrotnie.

W toku postępowania, w odpowiedzi na wezwania PAA, NCBJ otrzymało blisko 1 tys. pytań dot. złożonej dokumentacji. W odpowiedzi dostarczono ok. 50 dodatkowych załączników.

Dozór jądrowy ma pół roku na rozpatrzenie dokumentów, ale jeśli zażąda dodatkowych pism czy analiz, termin ten może się przedłużyć. Tak też się stało, w efekcie czego reaktor 1 kwietnia musiał zostać wyłączony.

- Kluczową rzeczą, która najbardziej rzutuje na harmonogram, jest kwestia przygotowania przez NCBJ zakładowego planu postępowania awaryjnego. Żeby taki plan przygotować, konieczne jest wyznaczenie stref i dystansów planowania awaryjnego. Te strefy i dystanse wynikają z analiz bezpieczeństwa, które NCBJ przedstawia prezesowi PAA do zatwierdzenia. I to te analizy są przedmiotem obecnych uzgodnień - mówił w rozmowie z WNP Paweł Gajda, dyrektor Departamentu Energii Jądrowej w Ministerstwie Przemysłu.

Kilka lat opóźnień w przygotowywaniu jądrowej dokumentacji

Jak wyjaśnia, dopiero na podstawie zatwierdzonych stref, w zależności od ich zasięgu, można przygotować zakładowy plan postępowania awaryjnego. Ten plan procedury na wypadek sytuacji awaryjnych, także sposób współpracy ze służbami. Jest on też jednym z obowiązkowych załączników do wniosku o zezwolenie na eksploatację reaktora.

- NCBJ nie zatwierdził tych stref i dystansów przed złożeniem wniosku o zezwolenie na eksploatację reaktora. Stało się to dopiero w trakcie procedury, w chwili, kiedy ona była już dosyć mocno zaawansowana - a to jest element niezbędny - dodał Paweł Gajda.

Elementy dot. wyznaczania stref oddziaływania są również zatwierdzane na poziomie wojewody. To jest dodatkowy element, co powoduje, że cała procedura jeszcze chwilę potrwa, dlatego tego nie da się zamknąć w ciągu dwóch tygodni. Po zatwierdzeniu wielkości stref oddziaływania będzie mógł zostać zatwierdzony plan zakładowego planu postępowania awaryjnego, a po zatwierdzeniu planu będzie droga do uzyskania zgody na eksploatację reaktora.

- W 2019 r. nastąpiła zmiana przepisów, wynikająca z zaleceń Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, które są pokłosiem awarii w elektrowni Fukushima. W tym przepisach zawierają się dodatkowe wymogi w kwestiach postępowania w sytuacjach awaryjnych, w tym właśnie zatwierdzenie wspomnianych stref. One zostały wprowadzone w 2019 r. do polskiego prawa atomowego. Niestety NCBJ nie dostosował się do tych wymogów wcześniej, przed złożeniem wniosku do PAA o zezwolenie na eksploatację reaktora. Dlatego teraz trzeba przeprowadzić te dwie procedury jednocześnie, przez co sprawa się przeciąga - mówił w rozmowie z WNP Paweł Gajda.

Ekosystem tworzony wokół nauki i liczne kompetencje

Jak mówił Jakub Kupecki, NCBJ to nie tylko reaktor Maria, ale też cały ekosystem tworzony wokół nauki i liczne kompetencje. Przyszły dyrektor Centrum ocenił, że należy zacząć się już dziś zastanawiać, jakiego następcy potrzebować będzie Maria za 20-25 lat. Należy skonstruować cały system finansowania, dokumentację, wymogi, specyfikę i pomyśleć do przodu, jaka funkcjonalność tego reaktora będzie potrzebna w dalszej perspektywie - wyjaśnił.

Prof. Kupecki dodał, że projekt reaktora wysokotemperaturowego HTGR Pola też ma pewną szansę na realizację, równoległą z budową reaktora badawczego; należy ten projekt przeanalizować też od strony biznesplanu. Zapowiedział także powołanie w NCBJ Rady Gospodarczej z udziałem różnych firm.

"Chodzi o to, żeby wyraźnie definiować potrzeby rynkowe, żeby też firmy mówiły o swoich strategiach, o swoich problemach, abyśmy wychodzili naprzeciw realnym potrzebom" - powiedział Kupecki.

Pełnomocnik rządu ds. strategicznej infrastruktury energetycznej Wojciech Wrochna podkreślał, że do rozwoju polskiego programu energetyki jądrowej potrzebny jest cały ekosystem naukowy i biznesowy.

"Narodowe Centrum Badań Jądrowych jest tym miejscem, które będzie świecić przykładem, pomysłami i wspierać całą polską gospodarkę i polski rząd w realizacji wyzwań w sektorze jądrowym" - powiedział.

Reaktor Maria w lipcu może wrócić do pracy

Jak poinformował dyrektor departamentu energii jądrowej w Ministerstwie Przemysłu Paweł Gajda, reaktor przechodzi modernizację, w ramach której będzie mógł popracować kolejne ok. 20 lat. Jego zdaniem procesów starzenia się reaktora nie da się obecnie precyzyjnie przewidzieć i jednoznacznie powiedzieć, czy popracuje jeszcze 25, 35, czy 45 lat.

"Także od tego będzie zależał ten ewentualny plan na nowy reaktor. Trzeba zacząć od zdefiniowania tego, jaka będzie dokładnie funkcja tego reaktora. Jakie on cele będzie miał, czy to będzie dalej produkcja izotopów, jakie funkcje badawcze itd." - wskazał Gajda.

Jak zaznaczył dyrektor, plan kontroli starzenia był nowym elementem dokumentacji dla dozoru. Natomiast dozór zatwierdził już wyznaczenie tzw. stref i dystansów planowania awaryjnego. Po zatwierdzeniu stref można było dokończyć Zakładowy Plan Postępowania Awaryjnego, który został skierowany do konsultacji - poinformował Gajda. Po uzyskaniu opinii tych organów będzie możliwe tutaj zakończenie procedury.

"Patrząc, na jakim jesteśmy etapie, to istnieje bardzo wysokie prawdopodobieństwo, że w lipcu reaktor wróci do pracy" - ocenił.