Chile: W Bibliotece Narodowej znaleziono książki ocenzurowane po zamachu stanu Pinocheta.

We wrześniu 1973 roku junta wojskowa rządząca Chile rozpoczęła represje wobec wszelkich publikacji o poglądach lewicowych . Ponad 45 lat później książki i dokumenty związane z obalonym rządem socjalistycznym, które przez dziesięciolecia pozostawały ukryte wbrew dyktatorskiej cenzurze , niespodziewanie pojawiły się ponownie na strychu Biblioteki Narodowej .

„Kiedy wyjęliśmy książki, zdaliśmy sobie sprawę, że pochodzą one z czasów Salvadora Allende (1970-1973) i opowiadają o socjalizmie i komunizmie . Jedną z ważnych pozycji były przemówienia prezydenta, które nie zostały wprowadzone do bazy danych. Dlaczego tak się stało, pozostaje tajemnicą” – wspomina bibliotekarz Fernando Echeverría.

Zamach stanu z 11 września 1973 r., który zakończył działalność Rządu Jedności Ludowej i ustanowił dyktaturę Augusto Pinocheta (1973–1990), wywarł również wpływ na scenę literacką kraju , jednak biblioteki, wydawcy i księgarnie sprzeciwiły się represjom kulturowym , aby prześladowane dziedzictwo mogło przetrwać.

Niezależnie od tego, czy ukrywali egzemplarze podczas nalotów wojskowych, czy też unikali cenzury redakcyjnej, aby móc kontynuować publikację, ci, którzy walczyli w obronie książki, podejmowali również ryzyko, aby zachować kulturową demokratyzację promowaną przez socjalistycznego prezydenta w kontekście, w którym, jak twierdzi badacz José Ignacio Fernández, „posiadanie książki było aktem oporu”.

W 1971 roku, dwa lata przed zamachem stanu, rząd Allendego założył państwowe wydawnictwo Quimantú , które zrewolucjonizowało tradycję wydawniczą kraju poprzez masową produkcję i niższe koszty, przybliżając czytelnictwo masom i czyniąc z książek kluczowy element projektu socjalistycznego.

Quimantú było jednym z pierwszych celów represji dyktatury. Choć nie stawiała kultury na pierwszym miejscu, dyktatura uważała, że ​​książki mogą rozprzestrzeniać „marksistowskiego raka”. Junta dążyła do tego celu, okupując wydawnictwo i niszcząc tysiące egzemplarzy, napadając na domy i przestrzenie literackie, paląc książki i zakazując dystrybucji wielu tytułów.

„Nie sama książka była niebezpieczna, ale raczej kontekst, w jakim była promowana” – wyjaśnia historyczka Karen Donoso , która zmusiła literaturę do tajnej ochrony za pomocą strategii, które, jak zauważa Echeverría, pozostają tajemnicą przez lata.

W Bibliotece Narodowej, według historii odziedziczonej przez jej obecnych pracowników, wojsku uniemożliwiono odnalezienie poszukiwanych książek, ukrywając karty, które pozwoliły na ich odnalezienie wśród ponad 35 milionów egzemplarzy w jej zbiorach . Ten środek podjęły również inne biblioteki w kraju, ale w niektórych, takich jak Uniwersytet Chilijski, nie zapobiegło to spaleniu książek.

Po tej pierwszej „fazie terroryzmu”, jak ją opisuje Fernández, represje zostały zinstytucjonalizowane poprzez wprowadzenie systemu cenzury wstępnej, który obowiązywał do 1983 roku.

Chociaż liczba publikacji spadła do „poziomu historycznego” , a wiele drukarni i wydawnictw zostało zamkniętych, opór pojawił się także w sektorze produkcji literackiej.

„Dopóki dyktaturze nie przeciwstawiano się na płaszczyźnie politycznej, społecznej i gospodarczej, istniało pewne pole do działania” – wyjaśnia Donoso.

W tej dyskretnej opozycji rozkwitały takie publikacje jak International Services Press Agency (APSI), uważana za pierwszy magazyn opozycyjny, która „bardzo sprytnie” wykorzystywała międzynarodowy charakter swoich treści, aby kwestionować reżim Pinocheta.

„Oczywiste było , że nie chcieliśmy się poddawać i zawsze staraliśmy się przekraczać granice ” – wspomina założyciel i były redaktor Quimantú, Arturo Navarro , który przyznaje, że „pomimo cenzury, kiedykolwiek ją kwestionowałeś, robiłeś mały postęp”.

Mimo oporu ze strony świata literackiego, po 17 latach dyktatury, w Chile wykształciła się nowa logika konsumpcji intelektualnej i artystycznej, która według Donoso oznaczała „powrót do idei kultury pojmowanej jako kultura wysoka”.

W dziedzinie literatury ta neoliberalna rekonfiguracja oznaczała wprowadzenie 19% stawki VAT na książki , drugiej najwyższej na świecie. Dochód z tego tytułu został reinwestowany z korzyścią dla sektora po latach, ale wielu nadal domaga się obniżki.

„Pomimo wszystkich szkód wyrządzonych przez dyktaturę” – twierdzi Navarro – „wciąż istnieją możliwości wspierania książek i czytelnictwa , a dziś mamy mnóstwo targów, nowych projektów i młodych wydawców”.

Jeśli chodzi o zakres cenzury, historyk Jaime Rosenblitt zauważa, że ​​„ważne jest, aby nie idealizować dyktatury intelektualnie”, ponieważ, choć miała ona wpływ na sektor, brakowało jej „intelektualnej finezji”, aby ją zlikwidować.

„ Na szczęście istnieje dziedzictwo , którego ponowne wypłynięcie na powierzchnię może zająć trochę czasu, ale jak powiedziałby (Neruda) o poezji, nie śpiewamy na próżno” – mówi Navarro, przekonany, że demokratyczny duch Quimantú, którego książki również znalazły schronienie na strychu Biblioteki Narodowej, przetrwał.