Er gebeurt iets wonderbaarlijks met je hersenen als je leest, zeggen wetenschappers

Het herkennen van letters en het begrijpen van een tekst is meer dan alleen een visuele reactie. Het is een complex proces waarbij veel hersengebieden betrokken zijn : van de gebieden die verantwoordelijk zijn voor taal, via geheugen, emoties tot verbeelding . Neuronen moeten hierbij nauw samenwerken.

De Franse neurobioloog Stanislas Dehaene ontdekte dat de sleutelrol in dit proces wordt gespeeld door het zogenoemde Visual Word Form Area (VWFA) – een gebied in de linker spoelvormige gyrus dat snel letters en woorden herkent, nog voordat wij de kans krijgen om ze bewust te verwerken.

In het boek Reading in the Brain: The Science and Evolution of a Human Invention (2009) beschrijft Dehaene hoe onze hersenen omgaan met het leren lezen , een relatief nieuwe vaardigheid in de menselijke geschiedenis.

Schrijven is een uitvinding die pas een paar duizend jaar oud is, maar toch kunnen we snel, vloeiend en moeiteloos lezen. Dit komt doordat onze hersenen geen apart 'systeem' voor deze activiteit hebben gecreëerd, maar structuren gebruiken die al voor andere taken werden gebruikt, zoals het herkennen van gezichten of objecten.

Dehaene noemde dit fenomeen ‘neurale recycling’ : het aanpassen van bestaande neurale circuits voor geheel nieuwe doeleinden.

Lezen als simulatie van ervaring

Uit fMRI-onderzoeken (functionele magnetische resonantiebeeldvorming) die aan de Emory University in Atlanta zijn uitgevoerd, blijkt dat het lezen van een boek meer is dan alleen het verwerken van tekst : het is een neurologische ervaring waarbij de hersenen worden aangesproken alsof we zelf aan de beschreven gebeurtenissen deelnemen.

Bij deelnemers aan het experiment, die meerdere dagen de roman Pompeii van Robert Harris lazen, werd een verhoogde activiteit waargenomen in de gyrus hippocampus , een gebied dat verantwoordelijk is voor geheugen en ruimtelijke oriëntatie, en in de somatosensorische cortex, die stimuli van het lichaam verwerkt.

Bovendien ging deze activiteit door nadat de lezer klaar was met lezen. Dit betekent dat de hersenen niet alleen de plot lezen, maar ook daadwerkelijk een simulatie creëren, waarbij ze reageren alsof we rennen, aanraking voelen of ons in de door de auteur beschreven ruimte bevinden.

Het is deze neurologische onderdompeling die ervoor zorgt dat een goed boek ons ​​volledig in beslag neemt.

Het lezen van romans als empathietraining

Er is nog een ander, minder voor de hand liggend, maar zeer interessant fenomeen dat met lezen te maken heeft : de ontwikkeling van empathie. Een studie gepubliceerd in het tijdschrift Science in 2013 door David Kid en Emanuel Castano toonde aan dat blootstelling aan fictie – met name teksten met complexe personages en psychologische diepgang – de zogenaamde theory of mind verbetert, oftewel het vermogen om de intenties en mentale toestanden van anderen te begrijpen.

Uit het experiment bleek dat deelnemers die teksten van auteurs als Alice Munro en Anton Tsjechov tot zich namen, beter emoties konden herkennen op basis van ooguitdrukkingen dan deelnemers die populaire literatuur of reportages lazen, of helemaal niet lazen.

Een goed boek dwingt de lezer tot empathie – om zich in te leven in het perspectief van iemand anders en te raden wat de personages voelen, zelfs als dat niet direct gezegd wordt. Op deze manier traint de hersenen sociale gevoeligheid bijna net zoals het lichaam spieren traint tijdens lichamelijke inspanning.

Lezen als beschermend schild

Neuropsychologische studies tonen aan dat regelmatig lezen de plasticiteit van de hersenen beïnvloedt – het vermogen om neurale verbindingen te creëren en te versterken. In een onderzoek uit 2014 toonden wetenschappers van Carnegie Mellon University in Pittsburgh aan dat intensieve leestraining bij kinderen de dichtheid van de zogenaamde witte stof verhoogt, die verantwoordelijk is voor de snelle overdracht van informatie tussen verschillende hersengebieden. De voordelen zijn echter niet alleen zichtbaar bij de allerkleinsten.

Langetermijnonderzoek, gepubliceerd in het tijdschrift Neurology in 2013, suggereert dat volwassenen die hun hele leven regelmatig content consumeren, op oudere leeftijd minder snel mentale wendbaarheid verliezen. Dit werkt als een beschermend schild: het ondersteunt het geheugen en de concentratie en helpt je langer scherp te blijven.

Lezen activeert verschillende delen van de hersenen, afhankelijk van het type

Een van de meest recente en uitgebreide studies is een meta-analyse van Dr. Sabrina Turker , neurowetenschapper aan het Max Planck Instituut voor Cognitieve Wetenschappen en het Menselijk Brein in Duitsland. Haar team verzamelde gegevens uit 163 experimenten met fMRI- en PET-beeldvorming, waaraan meer dan 3000 volwassen deelnemers deelnamen. Ze keken naar verschillende aspecten van lezen: losse letters en hele teksten, stil en hardop lezen, echte woorden en onzinwoorden.

De resultaten bevestigden de dominante rol van de linkerhersenhelft bij de taalverwerking, maar onthulden ook het belang van de kleine hersenen – doorgaans geassocieerd met beweging en evenwicht. Ze ontdekten dat de rechterhersenhelft bijzonder actief was tijdens het hardop lezen, terwijl de linkerhersenhelft bijzonder actief was tijdens het analyseren van de betekenis van woorden.

Bij stil lezen worden meer cognitieve gebieden aangesproken, terwijl bij hardop lezen meer auditieve en motorische gebieden worden aangesproken.

Zoals de auteurs benadrukken, stimuleren verschillende leesstijlen verschillende neurale verbindingen. Deze bevindingen vergroten niet alleen ons begrip van hoe het menselijke taalsysteem werkt, maar ondersteunen ook eerdere bevindingen over neurostimulatie en kunnen ons helpen leesmodellen verder te verfijnen.

Lezen is fitness voor de hersenen

Hoewel we het ons niet dagelijks realiseren, is het lezen van boeken niet alleen een vorm van entertainment, maar ook een krachtige mentale oefening. Het activeert veel hersengebieden, ontwikkelt taalvaardigheden, versterkt empathie en verbetert het geheugen. In een wereld vol beelden en korte berichten is het goed om te onthouden dat een paar pagina's per dag de beste investering in onze gezondheid kunnen zijn.