Ontdekking van 64.000 jaar oude grotkunst dwingt wetenschappers tot heroverweging van de menselijke oorsprong

Recent ontdekte grotschilderingen in Europa laten zien dat Neanderthalers al lang voor de komst van de moderne mens in staat waren tot symbolische expressie. Daarmee wordt het verhaal van de culturele oorsprong van de mens opnieuw geschreven .

Onderzoekers identificeerden handstencils, geometrische patronen en lineaire motieven in drie Spaanse grotten die meer dan 64.000 jaar oud zijn.

Deze werken dateren van minstens 22.000 jaar vóór de vroegst bekende grotkunst van de Homo sapiens. Dat betekent dat Neanderthalers en niet de moderne mens de makers waren.

De kunst bestond uit zorgvuldig gerangschikte sjablonen, gemaakt door pigment over handen te blazen, geometrische tekens, gekleurde verflagen en lineaire motieven die op zachte grotoppervlakken werden gedrukt.

Deze bevindingen ondermijnen de lang gekoesterde veronderstelling dat symbolische kunst en abstract denken uitsluitend voorbehouden zijn aan de moderne mens.

Het team ontdekte ook artistieke activiteiten van Neanderthalers in La Roche Cotard, Frankrijk , waar onderzoekers georganiseerde vingergroeven op zachte grotoppervlakken vastlegden, waaronder golvende, parallelle en gebogen lijnen, die opzettelijke patronen onthulden.

Daar braken Neanderthalers stalactieten in stukken van gelijke lengte en bouwden een grote ovale structuur met daarop kleine vuurtjes. Dit was een vroege vorm van installatie- of omgevingskunst, die veel verder ging dan de praktische doeleinden of het bouwen van schuilplaatsen.

Deze ontdekkingen suggereren dat Neanderthalers op zeer geavanceerde wijze in contact kwamen met diepe ondergrondse ruimten, mogelijk voor symbolische, rituele of gemeenschappelijke doeleinden.

Neanderthalers leefden honderdduizenden jaren in Spanje en Frankrijk. Er zijn al bewijzen die erop wijzen dat ze al meer dan 300.000 jaar geleden leefden.

Ze leefden 42.500 tot 40.000 jaar geleden samen met de moderne mens in Frankrijk en Noord-Spanje, voordat ze uiteindelijk uit het fossielenbestand in de regio verdwenen.

Archeologen debatteerden tientallen jaren over de vraag of Neanderthalers over het cognitieve vermogen beschikten voor symbolisch of artistiek gedrag.

Hoewel er bewijs was dat ze pigmenten gebruikten, sieraden maakten en gereedschappen maakten, bleef het idee dat ze diep in grotten afdaalden om blijvende kunst te maken, controversieel.

Paul Pettitt, hoogleraar aan de afdeling archeologie van de Universiteit van Durham, schreef in The Conversation : 'Ik maakte deel uit van een team dat deze methode gebruikte om vloeistenen te dateren die over rode pigmentkunst in de drie eerder genoemde Spaanse grotten lagen. Daarmee toonde hij aan dat handstencils, stippen en kleurlagen meer dan 64.000 jaar geleden moeten zijn gemaakt.

'Dit is een minimumleeftijd: de werkelijke leeftijd van de beelden kan veel hoger liggen.

Maar zelfs op de jongste locaties dateren de beelden van minstens 22.000 jaar vóór de eerste aankomst van de moderne mens (Homo sapiens) op het Iberisch Schiereiland.

'Omdat archeologie uit het Midden-Paleolithicum – het visitekaartje van de Neanderthalers – in alle drie de grotten voorkomt, is de eenvoudigste interpretatie die bij de datering past , dat de makers van de afbeeldingen Neanderthalers waren.'

De onlangs gedateerde Spaanse grotten leveren nu onweerlegbaar bewijs, waaronder La Pasiega, dat een 'ladder'-motief van horizontale en verticale lijnen bevatte.

Maltravieso was gevuld met tientallen handsjablonen in het rood oker, waarvan sommige waren aangebracht door pigment te blazen over handen die tegen de muur waren gedrukt. Ardales toonde een mix van lineaire tekens, geometrische vormen en handafdrukken die getuigen van een doelbewust ontwerp en planning.

Het dateren van grotschilderingen is bijzonder lastig. De onderzoekers gebruikten uranium-thoriummethoden op vloeistenen die over de pigmenten waren gevormd om de minimumleeftijd vast te stellen.

Deze techniek bevestigde dat de handstencils, geometrische patronen en lineaire motieven in Spanje lang voordat de Homo sapiens in de regio arriveerde, waren gemaakt.

Zelfs op de jongst mogelijke leeftijd verplaatsen deze kunstwerken de oorsprong van de symbolische cultuur in Europa met tienduizenden jaren terug.

Lees meer

De bevindingen hebben grote gevolgen voor ons begrip van de menselijke evolutie. Ze suggereren namelijk dat de cognitieve vaardigheden die nodig zijn om symbolische kunst te produceren, abstract te denken, te plannen en ons bezig te houden met denkbeeldige concepten, zowel bij Neanderthalers als bij moderne mensen aanwezig waren.

Deze ontdekkingen vormen een uitdaging voor het traditionele verhaal over de 'culturele explosie' uit het Laat-paleolithicum, waarin enkel de moderne mens werd beschouwd als degene die geavanceerd symbolisch gedrag kon vertonen.

Hoewel alle tot nu toe ontdekte grotkunst van Neanderthalers niet-figuratief is, wat betekent dat er geen dieren of mensen op staan, is het opzettelijke karakter van de markeringen een teken van doelbewuste artistieke praktijk.

De lineaire motieven, sjablonen en cannelures zijn doelbewust gerangschikt en getuigen van planning en gevoel voor design.

Vooral de Bruniquel-constructie was een voorbeeld van innovatief gebruik van ruimte en materialen, dat in een moderne context als kunst zou worden beschouwd.

Deskundigen zijn ervan overtuigd dat de nieuwe ontdekkingen nog maar het begin zijn, aangezien diepe grotten moeilijk te onderzoeken zijn en de dateringsmethoden complex zijn. Toch zal lopend onderzoek waarschijnlijk nog meer voorbeelden van artistieke activiteiten van Neanderthalers aan het licht brengen.

Deze bevindingen herschrijven ons begrip van Neanderthalers. Ze verwijderen het stereotype van hen als primitieve 'holbewoners' en onthullen in plaats daarvan een bevolkingsgroep die in staat was tot abstract denken, creativiteit en culturele expressie.