Het einde van het werk zoals wij dat kennen

Werk definieert ons al eeuwenlang. Het geeft ons identiteit, een doel en status in de maatschappij. Maar wat gebeurt er als werk, onze bron van inkomsten, zelf begint te verdwijnen? Niet door oorlog, depressie of outsourcing, maar door algoritmes. Wat betekent het om te werken in een AI-gedreven economie? Ik heb deze maand juli verschillende experts uit diverse hoeken van het arbeidslandschap geïnterviewd. Door deze gesprekken ontstaat een complex en vaak tegenstrijdig beeld, een beeld vol zowel belofte als gevaar, efficiëntie en uitbuiting, verdringing en waardigheid.

Het uitzicht vanaf de top: efficiëntie, ervaring

Vanuit de top wordt de AI-revolutie met een mengeling van enthousiasme en urgentie bekeken. Dr. Elijah Clark, een consultant die bedrijven adviseert over de implementatie van AI, is openhartig over de winst. "CEO's zijn enorm enthousiast over de kansen die AI biedt", zegt hij. "Als CEO kan ik u vertellen dat ik er enorm enthousiast over ben. Ik heb zelf ook mensen ontslagen vanwege AI. AI staakt niet. Het vraagt niet om een loonsverhoging. Dat soort dingen hoef je als CEO niet mee te maken te krijgen."

Dit ongezouten perspectief onthult een fundamentele waarheid over de omarming van AI door bedrijven: het is in essentie een streven naar efficiëntie en winstgevendheid. En in dit streven wordt menselijke arbeid vaak gezien als een last, een obstakel dat overwonnen moet worden. Dr. Clark herinnert zich hoe hij 27 van de 30 studenten ontsloeg in een sales enablement-team dat hij leidde. "Wij kunnen in minder dan een dag, minder dan een uur, doen waar zij een week over deden", legt hij uit. "Op het gebied van efficiëntie was het logischer om mensen te ontslaan."

Peter Miscovich, Global Future of Work Leader bij JLL, ziet AI als een "versneller van een trend die de afgelopen 40, 50 jaar gaande was". Hij beschrijft een "ontkoppeling" van personeelsbestand van vastgoed en omzet, een trend die nu wordt versterkt door AI. "Vandaag heeft 20% van de Fortune 500 in 2025 minder personeel dan in 2015", merkt hij op.

Maar Miscovich schetst ook een beeld van een toekomst waarin de fysieke werkplek niet verouderd is, maar getransformeerd. Hij ziet 'ervaringsgerichte werkplekken' voor zich die 'uitstekend voorzien' en 'zeer aantrekkelijk' zijn, zoals een 'boetiekhotel'. In deze 'met lego's omgebouwde' kantoren, met hun verplaatsbare wanden en plug-and-play-technologie, is het doel om een 'magneet' voor talent te creëren. 'Je kunt de kinderen slaan, of je kunt ze snoep geven,' zegt hij. 'En weet je, mensen reageren beter op het snoep dan op de zweepslagen.'

Toch hangt zelfs in deze visie van een prettigere werkplek het spook van personeelsverplaatsing in de lucht. Miscovich erkent dat bedrijven plannen maken voor een toekomst waarin het personeelsbestand "met 40% kan worden verminderd". En Dr. Clark is nog directer. "Veel CEO's zeggen dat, wetende dat ze binnen zes maanden tot een jaar mensen zullen ontslaan", zegt hij. "Ze zoeken naar manieren om geld te besparen bij elk bedrijf dat er is."

De verborgen menselijke kosten: “Het is een nieuw tijdperk van gedwongen arbeid”

Terwijl leidinggevenden en consultants het hebben over efficiëntie en ervaring, vertellen degenen die aan de frontlinie van de AI-economie staan een heel ander verhaal. Adrienne Williams, voormalig bezorger en magazijnmedewerker bij Amazon, biedt een heel ander perspectief. "Het is een nieuw tijdperk van dwangarbeid", zegt ze. "Het is geen slavernij, want slavernij is anders. Je kunt je niet verplaatsen, maar het is wel dwangarbeid."

Williams, onderzoeker bij het Distributed AI Research Institute (DAIR), dat zich richt op het onderzoek naar de sociale en ethische impact van AI, doelt op het onzichtbare werk dat we allemaal doen om AI-systemen te trainen, elke keer dat we onze telefoon gebruiken, op sociale media surfen of online winkelen. "Je traint AI al", legt ze uit. "En nu ze banen wegnemen, zouden we, als we maar konden begrijpen wie onze data verzamelde, hoe die werd gebruikt en hoeveel inkomsten ermee werden gegenereerd, daar enige zeggenschap over moeten hebben."

Dit 'onzichtbare werk' wordt zichtbaar in de verhalen van gig-werkers zoals Krystal Kauffman, die sinds 2015 aan Amazons Mechanical Turk-platform werkt. Ze heeft de verschuiving van een breed scala aan taken naar een bijna exclusieve focus op 'datalabeling, data-annotatie, dat soort dingen' met eigen ogen gezien. Dit werk, legt ze uit, is de menselijke arbeid die de AI-hausse aanwakkert. "Menselijke arbeid is absoluut de drijvende kracht achter de AI-hausse", zegt ze. "En ik denk dat veel mensen zeggen: 'leer AI denken', maar uiteindelijk draait het niet om denken. Het draait om het herkennen van patronen."

De omstandigheden voor deze verborgen beroepsbevolking zijn vaak uitbuitend. Kauffman, tevens onderzoeker bij DAIR, beschrijft hoe werknemers "verborgen" worden, "onderbetaald" worden en geen basisvoorzieningen krijgen. Ze spreekt ook over de psychologische tol van contentmoderatie, een veelvoorkomende vorm van AI-gerelateerd werk. "We spraken met iemand die videocontent modereerde over een oorlog waarin zijn familie betrokken was bij een genocide, en hij zag zijn eigen neef door data te annoteren," herinnert ze zich. "En toen werd hem verteld dat hij eroverheen moest stappen en weer aan het werk moest gaan."

Williams, die zowel in magazijnen als in klaslokalen heeft gewerkt, heeft de schadelijke effecten van AI in diverse omgevingen gezien. Op scholen, zegt ze, creëren AI-gestuurde educatieve tools een "zeer benauwende" omgeving waar kinderen lijden aan "migraine, rugpijn, nekpijn". In magazijnen "verpesten werknemers hun handen, krijgen ze zo'n ernstige peesontsteking dat ze ze niet meer kunnen bewegen", en worden zwangere vrouwen ontslagen omdat ze "aangepaste taken" nodig hebben. "Ik heb met vrouwen gesproken die hun baby's hebben verloren omdat Amazon weigerde hen aangepaste taken te geven", zegt ze.

De waardigheid van menselijk werk: een ‘roeping’ in het licht van automatisering

Tegen de achtergrond van deze technologische aanval zijn er mensen die strijden voor het behoud van de waardigheid van menselijke arbeid. Ai-jen Poo, voorzitter van de National Domestic Workers Alliance, is een vooraanstaande stem in deze beweging. Zij pleit voor 'zorgwerk' – het opvoeden van kinderen, het ondersteunen van mensen met een beperking en het zorgen voor ouderen – als een schoolvoorbeeld van het soort 'mensgericht' werk dat technologie niet zomaar kan vervangen.

"Dat werk van het stimuleren van potentieel en het ondersteunen van de waardigheid en het zelfbeschikkingsrecht van andere mensen is in wezen menselijk werk", zegt ze. "Wat ik nu denk, is dat technologie moet worden ingezet om de kwaliteit van werk en leven te ondersteunen als fundamentele doelen, in plaats van menselijke werknemers te verdringen."

Poo pleit voor een fundamentele heroverweging van onze economische prioriteiten. "Ik zou een compleet nieuw vangnet creëren waar werknemers op kunnen rekenen," zegt ze, "dat ze toegang zouden hebben tot basisbehoeften zoals gezondheidszorg, betaald verlof, betaalbare kinderopvang en betaalbare langdurige zorg. Ik zou het minimumloon verhogen, zodat in ieder geval mensen die werken een loon verdienen waarmee ze de rekeningen kunnen betalen."

Voor de zorgmedewerkers die Poo vertegenwoordigt, is hun werk meer dan zomaar een baan; het is een 'roeping'. "Het mediane inkomen van een thuiszorgmedewerker is $ 22.000 per jaar", merkt ze op. "En onze leden doen dit werk al dertig jaar. Ze zien het als een roeping, en wat ze echt willen, is dat deze banen de economische zekerheid en waardigheid bieden die ze verdienen."

Een tweesprong: toenemende ongelijkheid of democratisering van technologie?

De gesprekken met deze specialisten onthullen een grimmige keuze, een tweesprong in de weg naar de toekomst van werk. Aan de ene kant is er het pad van ongecontroleerd technologisch determinisme, waarbij AI wordt gebruikt om winsten te maximaliseren, werknemers te verdringen en bestaande ongelijkheden te vergroten. Adrienne Williams waarschuwt dat AI de potentie heeft om "al deze problemen die we al hebben te verergeren", met name voor "arme mensen over de hele linie".

Aan de andere kant is er de mogelijkheid van een meer democratische en humane toekomst, een waarin technologie wordt ingezet om menselijke behoeften en waarden te dienen. Ai-jen Poo gelooft dat we AI kunnen "democratiseren" door "mensen uit de arbeidersklasse de mogelijkheid te geven om deze tools vorm te geven en een stem te hebben". Ze wijst op het werk van de National Domestic Workers Alliance, die "onze eigen tools ontwikkelt" om zorgmedewerkers te versterken.

Krystal Kauffman ziet ook hoop in de groeiende beweging van werknemersorganisaties. "Het bedrijf wil deze groep onderaan de ladder houden", zegt ze over gig-werkers, "maar ik denk dat we juist die groep zien die zegt 'niet meer, wij bestaan', en zich begint te verzetten."

De zoektocht naar betekenis in een post-werkwereld

Uiteindelijk is de vraag naar het doel van werk in een AI-gedreven economie een kwestie van waarden. Is het doel van onze economie om welvaart te genereren voor enkelen, of om een samenleving te creëren waarin iedereen de kans heeft om een waardig en zinvol leven te leiden?

Dr. Clark is er duidelijk over dat vanuit het perspectief van de CEO de "menselijkheid binnen het geheel ontbreekt". De focus ligt op "groei en dat is het behoud van de business, efficiëntie en winst". Maar voor Ai-jen Poo heeft werk een veel diepere betekenis. "Werk zou moeten zijn dat mensen zich trots voelen op hun bijdrage aan hun gezin, hun gemeenschap en de maatschappij als geheel", zegt ze. "Een gevoel van verbondenheid ervaren, erkenning krijgen voor hun bijdrage en het gevoel hebben dat ze zelf de regie voeren over hun toekomst."

Onze mening

De vraag is niet alleen of machines zullen doen wat wij doen, maar ook of ze ons zullen ontdoen van wie we zijn.

De waarschuwingssignalen zijn overal: bedrijven die systemen opzetten die niet bedoeld zijn om werknemers meer macht te geven, maar om hen uit te wissen, werknemers die de boodschap internaliseren dat hun vaardigheden, hun werk en zelfs hun menselijkheid vervangbaar zijn, en een economie die vooruitgaat zonder plan om de schok op te vangen als werk niet langer hetgeen is dat ons bindt.

Het is niet onvermijdelijk dat dit slecht afloopt. Er moeten keuzes gemaakt worden: wetten opstellen die daadwerkelijk effect hebben, vangnetten creëren die sterk genoeg zijn om massale veranderingen aan te kunnen, data-arbeid als arbeid beschouwen, en eindelijk werk waarderen dat niet geautomatiseerd kan worden, het werk van zorg voor elkaar en onze gemeenschappen.

Maar we hebben niet veel tijd. Zoals Dr. Clark me botweg vertelde: "Ik word ingehuurd door CEO's om uit te zoeken hoe we AI kunnen gebruiken om banen te schrappen. Niet over tien jaar. Nu meteen."

De echte vraag is niet langer of AI werk zal veranderen. De vraag is of we het zullen laten veranderen wat het betekent om mens te zijn.