Het verhogen van de belastingen op tabak, alcohol en suikerhoudende dranken in Afrika: een drievoudige reddingslijn in tijden van bezuinigingen op ontwikkelingshulp

Net als in andere delen van de wereld heft Afrika belasting op tabak , alcohol en suikerhoudende dranken . Maar het doet dit niet op het niveau dat het zou kunnen en moeten om de rekeningen van zijn zorgstelsels in evenwicht te brengen of de consumptie te verminderen. Het verhogen van de belastingen op deze producten zou niet alleen een reddingslijn zijn tegen niet-overdraagbare ziekten – zoals obesitas, hypertensie en diabetes – die het continent teisteren , maar zou ook financiële verlichting bieden in tijden van bezuinigingen tot 70% op officiële ontwikkelingshulp. Het zou ook de last op het zorgstelsel verminderen die wordt veroorzaakt door vermijdbare ziekten die het gevolg zijn van deze consumptie. Dit is de oproep van de NGO Vital Strategies, het onderzoekscentrum Economics for Health en de economische onderzoekseenheid van de Universiteit van Kaapstad in hun rapport "The Future of Health Financing in Africa: The Role of Health Taxes ", dat dinsdag werd gepubliceerd.

Dr. Adam Kaparti, medeauteur van het rapport en senior vicepresident van Vital Strategies, waarschuwt dat sommige Afrikaanse landen er nog niet in zijn geslaagd om ervoor te zorgen dat dit soort belastingen de consumptie van tabak, alcohol en suikerhoudende dranken vermindert. "Belastingen moeten worden verhoogd, maar dat geldt ook voor de structuur ervan: de manier waarop ze worden opgelegd is belangrijk. Er zijn veel ontwerpelementen voor een effectieve belastingstructuur die landen zouden kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld ervoor zorgen dat het belastingtarief stijgt naarmate de inflatie stijgt, zodat de belasting niet in de loop van de tijd daalt", legt de directeur van de afdeling Public Health Programs van Vital Strategies uit tijdens een videogesprek vanuit New York.

Het gebruik van gezondheidsbelastingen wordt wereldwijd aanbevolen – samen met andere maatregelen – om de financiën van de gezondheidszorg te herstructureren. De 'Sevilla Commitment' , het consensusdocument dat werd aangenomen tijdens de recente Vierde Conferentie over Financiering voor Ontwikkeling , bevatte zelfs een toezegging om de invoering of verhoging van belastingen op tabak en alcohol te overwegen "met een duidelijk potentieel om de binnenlandse inkomsten te verhogen en de risicofactoren voor niet-overdraagbare ziekten te verminderen."

De Werkgroep Belastingbeleid Gezondheidszorg berekende dat belastingen die de reële prijzen van tabak, alcohol en suikerhoudende dranken met 50% verhogen , wereldwijd 50 miljoen levens zouden kunnen redden in 50 jaar. Bovendien zouden ze in vijf jaar tijd 2,1 biljoen dollar opleveren. Als dit geld in de gezondheidszorg zou worden geïnvesteerd, zouden de overheidsuitgaven voor gezondheidszorg met 40% stijgen. In het geval van Afrika zouden deze middelen, volgens het onlangs gepubliceerde rapport, van vitaal belang zijn na de bezuinigingen op internationale samenwerking door de VS en sommige Europese landen. "Belastingen op gezondheidszorg kunnen op de korte en middellange termijn een duurzame en voorspelbare bron van inkomsten vormen. In tegenstelling tot hulp, die volatieler is, of handelsgerelateerde belastingen, bieden belastingen op gezondheidszorg betrouwbare inkomsten", benadrukt het document.

Het is noodzakelijk om belastingen te verhogen, maar ook de structuur ervan: de manier waarop ze worden opgelegd is van belang.

Kaparti erkent dat belastingverhogingen niet de enige oplossing zijn om de financiële lasten van de gezondheidszorg te verlichten. Het Africa Centre for Disease Control and Prevention voert bijvoorbeeld een strategie op het continent uit om de nationale zorgbudgetten te verhogen , innovatieve financieringsmechanismen te creëren en publiek-private partnerschappen te consolideren. In landen waar donorfinanciering 30% van de zorguitgaven uitmaakt, is de zoektocht naar alternatieven dringend.

Belastingen, zo stelt de recent gepubliceerde studie, zijn een alternatief voor het in evenwicht brengen van de financiën. En voor elk product is er werk aan de winkel. In het geval van tabak waarschuwt het document dat "de beleidsreacties op het hele continent zwak blijven". Het gemiddelde belastingtarief bedraagt 41% op het Afrikaanse continent, een niveau dat ruim onder de door de WHO aanbevolen 75% ligt: alleen Mauritius voldoet aan deze verhouding. Dit is niet veranderd, ondanks het feit dat tabak een probleem vormt voor de volksgezondheid op het continent. Er zijn naar schatting 60 miljoen consumenten ouder dan 15 jaar in Afrika en tot zeven miljoen extra gebruikers tussen de 13 en 15 jaar, volgens gegevens van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Daar zijn zo'n 200.000 sterfgevallen gerelateerd aan tabaksgebruik.

Alcohol wordt naar schatting door drie op de tien mensen op het continent geconsumeerd en veroorzaakt jaarlijks zo'n 300.000 sterfgevallen door leveraandoeningen, hart- en vaatziekten, kanker en verkeersongevallen. De auteurs van de studie betreuren het dat slechts 23% van de landen met specifieke alcoholbelastingen rekening houdt met inflatie. Bovendien hanteren slechts drie landen – Zuid-Afrika, Equatoriaal-Guinea en Namibië – speciale belastingen op basis van alcoholpercentages.

Landen worden steeds zwaarder belast door niet-overdraagbare ziekten. Wij hebben hier de kans om dat te veranderen.

Adam Kaparti, medeauteur van het rapport en senior vice-president van Vital Strategies

Tegelijkertijd heeft de toenemende consumptie van suikerhoudende dranken in Afrika de problemen van obesitas, diabetes en hart- en vaatziekten verergerd. In Nigeria bijvoorbeeld is de consumptie tussen 2008 en 2022 met 123% gestegen. Hoewel 80% van de staten belasting heft op suikerhoudende dranken, hebben de meeste lage tarieven – gemiddeld 3,4% – en een slecht inningsbeleid.

"Landen dragen steeds meer de last van niet-overdraagbare ziekten, en hier hebben we een kans om dat te veranderen. Belastingheffing is een van de meest effectieve en kosteneffectieve manieren om deze sterfgevallen te voorkomen", zegt Karpati, die heeft meegewerkt aan projecten die gericht zijn op het verminderen van alcoholgerelateerde gezondheidsschade.

Afrika stuit echter op machtige lobby's en andere obstakels bij de hervorming van het belastingstelsel voor deze producten. "Dit zijn zeer winstgevende producten voor de industrieën die ze produceren, en ze investeren fors in het tegengaan van elke poging van de overheid om belastingen te heffen. Ze maken vaak ruzie over de mogelijke impact op illegale handel of werkloosheid", legt Karpati uit.

Om deze reden wijdt de recent gepubliceerde studie een hoofdstuk aan het aanpakken van angsten – of zelfs mythes – over deze belastingwijzigingen. Wat bijvoorbeeld het vooruitzicht op banenverlies betreft, stellen de onderzoekers, verwijzend naar andere studies, dat "wanneer mensen minder uitgeven aan schadelijke producten, ze dat geld geneigd zijn te besteden aan andere goederen en diensten, wat de investeringen in de economie op peil houdt."

Een andere wijdverbreide angst onder het publiek is dat deze belastingen de armste mensen onevenredig hard treffen. "Dit idee klopt niet", antwoordt de studie, "het houdt geen rekening met de gezondheids- en economische voordelen op lange termijn die gepaard gaan met een verminderde consumptie." "Hoewel het waar is dat armere huishoudens doorgaans een groter deel van hun inkomen aan deze producten uitgeven (en een onevenredig deel van de last van de daarmee samenhangende ziekten dragen), zijn ze ook gevoeliger voor prijsstijgingen, waardoor ze hun consumptie eerder zullen verminderen", legt de studie uit.

Voor Karpati is het cruciaal dat overheden fiscale aanpassingen goed communiceren aan burgers. "Ze moeten het publiek duidelijk maken waarom ze belangrijk zijn, door belastingverhogingen te koppelen aan gezondheidsvoordelen en hogere inkomsten die op de juiste manier geïnvesteerd zouden worden." Als een overheid deze veranderingen goed wil doorvoeren, voegt hij eraan toe, zijn er internationale organisaties en ngo's bereid om technisch advies te geven.

Serah Makka, directeur van de ngo ONE Africa, die deelnam aan de virtuele presentatie van het rapport, benadrukte daarentegen dat het cruciaal is om het publieke vertrouwen te vergroten, zodat belastingverhogingen worden geaccepteerd. Voor Makka zou dit bereikt worden door middel van een transparantiestrategie van de overheid, waarbij de staat rapporteert hoeveel er met deze belastingen wordt geïnd en waar het in wordt geïnvesteerd.

Sommige Afrikaanse landen hebben al vooruitgang geboekt. Het rapport belicht voorbeelden zoals Kaapverdië, dat in 2021 zijn eigen accijnsmodel voor sigaretten invoerde, dat jaar na jaar stijgt om de inflatie bij te benen. Kenia daarentegen heeft, hoewel de accijnzen op alcohol laag blijven, een track-and-tracesysteem ontwikkeld om illegale handel terug te dringen. En sinds 2018 heeft Zuid-Afrika een belasting op suikerhoudende dranken ingevoerd, waardoor de verkoop van dit product is afgenomen.