De wereld heeft de ‘optimistische drempel’ wat betreft klimaatverandering al overschreden: wat nu?

Sinds 2015 spreekt de wereld over een ‘veilige grens’ voor temperatuurstijging. Deze grens mag de planeet niet overschrijden, omdat er dan scenario's kunnen ontstaan ​​die de gehele mensheid in gevaar brengen. Deze grenswaarde is vastgelegd in het Klimaatakkoord van Parijs en ligt ruim onder de 2°C boven het pre-industriële niveau, en zou bij voorkeur niet hoger moeten zijn dan 1,5°C.

Het probleem is dat de temperatuur op aarde al enkele maanden achtereen de 1,5°C heeft overschreden. Bovendien verwachten we dat de uitstoot van broeikasgassen door de industrie, landbouw, ontbossing en transport deze stijging in de toekomst zal blijven aanwakkeren. Volgens een recent rapport van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) geven klimaatvoorspellingen aan dat de temperaturen de komende vijf jaar op of nabij recordniveau zullen blijven.

"De afgelopen tien jaar waren de warmste ooit gemeten. Helaas voorspelt dit WMO-rapport geen verbeterde omstandigheden in de komende jaren, met steeds negatievere gevolgen voor onze economieën, ons dagelijks leven, onze ecosystemen en onze planeet", aldus Ko Barrett, plaatsvervangend secretaris-generaal van de WMO.

Volgens de voorspellingen in het WMO-rapport zal de jaarlijkse gemiddelde temperatuur nabij het aardoppervlak voor elk van de jaren 2025 en 2029 tussen 1,2°C en 1,9°C hoger liggen dan het gemiddelde voor de periode 1850-1900. Er is een kans van 80 procent dat er tussen 2025 en 2029 minstens één jaar het warmste jaar ooit zal zijn en daarmee het jaar 2024 zal overtreffen.

Elke fractie van een graad telt

Deskundigen van de WMO waarschuwen dat elke extra opwarming telt, omdat zelfs een kleine toename verschijnselen zoals extreme hittegolven, intense regenval, langdurige droogte, smeltende gletsjers, stijgende zeespiegels en opwarmende oceanen verergert. Uit het rapport blijkt dat 2024 het eerste kalenderjaar was waarin de grens van 1,5°C ten opzichte van de pre-industriële periode werd overschreden, met een wereldwijde gemiddelde temperatuur van 1,55 ± 0,13°C. Dit is een record in 175 jaar aan waarnemingen.

Hoewel het Klimaatakkoord van Parijs een limiet van 1,5°C (en een absoluut maximum van 2°C) stelt voor de gemiddelde opwarming op de lange termijn (meestal gemeten over perioden van 20 jaar), wordt verwacht dat deze drempels tijdelijk en steeds vaker zullen worden overschreden als gevolg van de voortgaande stijging van de wereldwijde temperatuur. De gemiddelde opwarming voor de periode 2015-2034 wordt geschat op 1,44°C, met een betrouwbaarheidsinterval van 90% tussen 1,22°C en 1,54°C; hoewel het rapport niet in detail de verwachte temperaturen voor elk jaar vermeldt.

Wat het document wel duidelijk maakt, zijn de mogelijke gevolgen van deze temperatuurstijging. Volgens de WMO zullen deze recordniveaus naar verwachting tot gevolg hebben dat de opwarming van het Noordpoolgebied gedurende de komende vijf verlengde winterseizoenen (november tot en met maart) meer dan drieënhalf keer zo groot zal zijn als het wereldwijde gemiddelde. Dit kan oplopen tot 2,4°C boven het gemiddelde van de meest recente referentieperiode van 30 jaar (1991-2020). En hoewel de wereldwijde gemiddelde stijging in sommige regio's meer dan 1,5°C bedraagt, gedraagt ​​het klimaat zich in elk gebied ter wereld anders.

Er worden ook contrasterende regenpatronen verwacht. Terwijl er in regio's als de Sahel, Noord-Europa, Alaska en Noord-Siberië tussen mei en september van de periode 2025-2029 bovengemiddelde regenval wordt verwacht, zal Latijns-Amerika te maken krijgen met droogte in het Amazonegebied. Deze regio speelt, naast het ecologische belang, een belangrijke rol in de waterkringloop doordat ze de zogenaamde "vliegende rivieren" voedt: grote hoeveelheden vocht die in wolken veranderen en van de jungle naar de Andes reizen, en zo water leveren aan ecosystemen in de hoge bergen en steden als Bogotá.

Volgens Diego Restrepo Zambrano, expert op het gebied van waterwetenschap, overstromingsbeheer en duurzame stadsontwikkeling, zien we wereldwijd een toename van de kans op extreme weersomstandigheden en een onvermogen om deze volledig aan te pakken.

Klimaatverandering laat ons zien dat we niet langer op historische informatie kunnen vertrouwen om beslissingen te nemen. De wereldwijde temperaturen stijgen sneller dan voorspeld. In 2024 was de temperatuur bijna elke maand hoger dan 1,5 °C, de grens die in 2015 in Parijs werd overeengekomen. Colombia is een van de landen die het meest kwetsbaar is voor klimaatverandering vanwege de sociaaleconomische en geografische omstandigheden," waarschuwde Restrepo.

Colombia is een van de landen die het meest kwetsbaar is voor stijgende temperaturen. Uit een rapport van de Amerikaanse inlichtingendienst blijkt dat het land deel uitmaakt van een groep van elf landen die ‘waarschijnlijk te maken krijgen met hogere temperaturen, extremer weer en veranderde oceaanpatronen die hun energie-, voedsel-, water- en gezondheidszekerheid in gevaar zullen brengen.’ Bovendien stond Colombia op de 84ste plaats van 181 landen op de index van het Global Adaptation Initiative (ND-GAIN) van de Universiteit van Notre Dame, wat de grote kwetsbaarheid van het land voor klimaatverandering onderstreept.

In die zin moet Colombia zich volgens Camilo Prieto, arts, hoogleraar en oprichter van de Colombiaanse milieubeweging, nu richten op meer 'realistische, gecontextualiseerde en lokale' beleidsmaatregelen. Daarmee kan het land zich niet alleen aanpassen aan de crisis (aangezien het klimaat al is veranderd en zal blijven verslechteren), maar ook bijdragen aan het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen die dit probleem veroorzaken.

Prieto waarschuwt met klem dat de door de WMO gepresenteerde gegevens een teken van urgentie vormen, met mogelijke gevolgen voor zowel de economie als de volksgezondheid. "Het is zeer waarschijnlijk dat de regenval in het Amazonegebied zal afnemen, wat dit vitale ecosysteem verder zou kunnen destabiliseren. En met de stijgende temperaturen zullen ziekteverspreiders ook naar grotere hoogte migreren, waardoor de volksgezondheidsproblemen in regio's die niet voorbereid waren, zullen toenemen", merkt hij op.

Volgens hem is de situatie zeer kritiek, maar zijn er mogelijkheden om actie te ondernemen. "In Colombia gaat het niet alleen om het verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen. We moeten ons ook richten op plattelandsgebieden, waar veel van onze emissies ontstaan, met name door veeteelt en ontbossing. Een uniforme strategie werkt niet. Elk land heeft een andere mix van emissies. In Colombia gaat het bijvoorbeeld om ontbossing, niet zozeer om industrie. Daar moeten we ons op richten," zegt hij.

Benjamín Quesada, klimatoloog en directeur van de bacheloropleiding Earth System Sciences aan de Universidad del Rosario, is het eens met deze analyse. Hij is ervan overtuigd dat de stijgende temperaturen nog steeds aangepakt kunnen worden als er snel beslissingen worden genomen. "We hebben niet alle hoop verloren, maar de vooruitzichten zijn niet bemoedigend", zegt Quesada. "Het is belangrijk om op te merken dat de temperatuur al ruim een ​​jaar elke maand boven de 1,5°C ligt vergeleken met het pre-industriële niveau", benadrukt hij.

De onderzoeker benadrukt dat het probleem niet is dat dit cijfer in een bepaald jaar wordt overschreden, maar dat het juist zo blijft in de loop van de tijd. "Wat van belang is, is of we er gemiddeld bovenuit steken. Gezien het gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel en inzet van veel leiders en mondiale elites lijkt het zeer waarschijnlijk dat de limiet van het Klimaatakkoord van Parijs de komende jaren niet zal worden gehaald", benadrukt hij.

Hij benadrukt echter dat dit niet het moment is om de strijd op te geven. We weten nu dat de rijkste 10 procent verantwoordelijk is voor twee derde van de huidige klimaatverandering. Klimaatmitigatie en -adaptatie moeten zich richten op hun extreem vervuilende activiteiten. Dus in plaats van op te geven, is dit een dringende oproep om klimaatactie te versnellen met een gedifferentieerde aanpak, niet om het te laten varen.

Quesada waarschuwt met klem dat een deel van de schade al is aangericht en dat de gevolgen daarvan zich uiten in complexe fenomenen als natuurrampen, droogtes en een stijgende zeespiegel, maar ook in alledaagse zaken als voedsel. “Klimaatverandering is al in onze keukens doorgedrongen en heeft roet in het eten gegooid: de beschikbaarheid, opbrengst en voedingswaarde van ons voedsel worden beïnvloed; de hoeveelheid en kwaliteit van water, onze gezondheid en die van de mensen om ons heen, de kosten van levensonderhoud en zelfs onze productiviteit en verkeersongevallen worden allemaal beïnvloed door dit fenomeen”, voegt hij toe.

2025 wordt een beslissend jaar in de strijd tegen klimaatverandering. Tijdens de Klimaatconferentie van de Verenigde Naties (COP30) presenteren landen hun nieuwe actieplannen, de zogenaamde Nationally Determined Contributions (NDC's). Deze zijn essentieel voor het behalen van de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs. In principe zal de wereld haar strategie onthullen om de uitstoot te verminderen en de stijgende temperaturen aan te pakken. De toekomst van niet alleen dat bos, maar van de hele planeet, hangt af van wat er bereikt wordt tijdens de COP30, die gehouden wordt in de stad Belém, in het hart van het Braziliaanse Amazonegebied. De vooruitzichten zijn echter niet bemoedigend.

Journalist Milieu en Gezondheid