'The Parrot', door Gustavo Álvarez Gardeazabal / recensie door Cali-schrijver Carmiña Navia Velasco

Gustavo Álvarez Gardeazabal heeft ons zojuist een boek aangeboden dat, naar eigen zeggen, zijn literaire carrière afsluit: "De papegaai speelde viool", een uitstekende, hybride en dubbelzinnige tekst, ergens tussen memoires, autobiografie en familiesaga. Het lezen ervan is in meerdere opzichten een enorm literair genot. Om taalkundige redenen zal ik het in deze regels een roman noemen. De structuur is die van een roman, maar het beweegt zich in één lijn van de meest ongebreidelde verbeelding naar de hardste realiteit.

De verhalende reis begint met de geboorte van een ik, waarvan we wel moeten aannemen dat het van de auteur is. Dit pasgeboren, braakwekkende kind kondigt aan dat hij zijn leven gaat vastleggen omdat zijn geweten hem dat toestaat, vanaf de eerste momenten na zijn geboorte. Vervolgens toont hij ons een brede familieomgeving waarin vanaf de eerste pagina's twee krachtige figuren naar voren komen in het leven en, uiteraard, de persoonlijkheid van de "braakwekkende": de moeder, de drager van gewelddadig afgewezen melk, en de grootvader van moederskant, de drager van verlossing voor de baby-hoofdpersoon.

Lezers wachten op de ontwikkeling van deze baby, maar dit verhaal over de geboorte van het kind beweegt zich door tijd en ruimte en voert ons mee naar uitgestrekte werelden waar we getuige zijn van de opbouw van verschillende culturen: die van Antioquia en de noordelijke Caucavallei, de mijn- en landbouwculturen van verschillende landen, en enkele steden. Maar vanaf hier gaan we veel verder, want in elk van zijn werken actualiseert Álvarez Gardeazabal Tolstojs spreuk: "Schilder je dorp en je schildert de wereld."

Het verhaal gaat minstens vier generaties terug en we zijn getuige van de stichting van steden en dorpen, nationale en lokale oorlogen, familieconflicten, heldhaftige gebeurtenissen, waanzin en zelfmoorden... dit alles in een prachtig geweven opeenvolging die de saga van twee families vormgeeft, verenigd in precies dat "ik", dat van begin tot eind een greep en bevrijding is van tijd en ruimte, van geboorten en breuken.

Een van de successen van de roman is de constante enscenering van het schrijfproces zelf . De verteller vertelt ons hoe het idee voor dit verhaal ontstond en hoe het geleidelijk vorm kreeg via zijn consultaties in kerken en notariskantoren, en via zijn reizen onder zijn volk, zowel in het heden als in het verleden.

En precies op deze manier krijgen lezers toegang tot de vertelstructuur waarin de auteur zijn grootste en meest originele bijdragen en prestaties levert. In dit en andere werken bereikt Gustavo Álvarez een schitterende esthetisering van roddels. Zijn verhalen – en niet alleen dit – zijn opgebouwd door de resonantiekracht van 'mond-tot-mondreclame' en de sotto voce van mensen en van de menselijke conditie in het algemeen te herwinnen. De verteller knipoogt ons in deze zin toe:

Hij was waarschijnlijk geen goede soldaat, maar ook geen slechte baas. In de roddels die in de loop der jaren over de Porce-canyon zijn ontstaan, zijn de veldslagen van generaal Eusebio nooit mythen geworden. Er is ook nooit zo veel en zo gedetailleerd over gesproken als nu nog steeds gebeurt over mijn grootvader Pablo en zijn goudmijn-, seksuele en alcoholische avonturen.

Ik vind het relevant om het citaat van de Amerikaanse journaliste Francesca Peacock over te schrijven in haar essay 'Roddels als literair genre?': "Het is de moeite waard om een praktische definitie te gebruiken. Net als roddels in de echte wereld onthult literaire roddels waarheden die normaal gesproken verborgen blijven, het soort informatie waarover wordt gesproken – wanneer erover wordt gesproken – met gedempte stemmen. Ik gebruik de term 'roddels' zonder de negatieve connotaties ervan: het is persoonlijk schrijven, of het nu gaat over de auteur en zijn of haar familie of over andere levens die hen goed bekend zijn; het is schrijven dat de grenzen verlegt van wat acceptabel is om te onthullen, schrijven dat (ogenschijnlijk) opener is, schrijven dat de auteur kwetsbaar laat op de pagina. In wezen is het schrijven dat een lezer in gedachten heeft: de ontvanger van een brief, de ontvanger van een memoires, of zelfs gewoon de auteur die zijn of haar eigen dagboek herleest. Deze samenzweringstheorie lijkt het genre te definiëren, ongeacht de massale publicatie van een werk; het is een bevestiging van persoonlijke ervaringen of geheimen, gecombineerd met een besef dat Deze worden (minstens semi-)openbaar."

Bij het betreden van Tuluá de Cóndores, oftewel het stadje Dabeiba, zijn we getuige van de onthulling van informatie die verborgen of verhuld is gebleven, maar essentieel is om het lot van de personages en de gemeenschap zelf te begrijpen. Soms vragen we ons ook af of we getuige zijn van echte samenzweringen... In het geval van El Papagayo worden geleidelijk de intimiteiten van een familie onthuld, evenals de dwaasheden en successen van degenen door wie het verhaal is opgebouwd en doorgegeven: van de eerste zelfmoordenaar die zich aan een mangoboom ophangt, tot de rijke overgrootmoeder die een homoseksuele man als vader voor haar kinderen kiest, tot de toewijding en hobby's van de priester in de saga.

De hele roman is doordrenkt van een verfijnd en rijk gevoel voor humor , waardoor we ons tijdens het lezen de ondeugende glimlach op het gezicht van de schrijver kunnen voorstellen. Diezelfde humor zorgt ervoor dat papegaaien viool kunnen spelen of dat kinderen van een paar dagen oud hun herinneringen kunnen vastleggen. Ik heb weinig meer te zeggen, alleen een uitnodiging om het te lezen. Het is een werk dat een enorm rijke en gevarieerde literaire reis bekroont.