Wilde vruchten | Zure herfstgenot

Cranberries rijpen op het noordelijk halfrond vanaf eind augustus. Dan bereiken ze hun hoogste concentratie aan nuttige voedingsstoffen. De bessen zijn aan de buitenkant felrood, terwijl de binnenkant lichtgeel blijft.

De zure, zurige bessen staan ​​bekend als cranberryjam en geven een bijzondere toets aan hartige gerechten zoals gebakken zachte kaas of gebraden hertenvlees. Een kruidenpasta, of "chutney", gemaakt van de bessen kan ook een heerlijke aanvulling zijn op de smaak van plantaardige linzen- of graanburgers. Cranberries kunnen zelfs rauw gegeten worden. Fijn gepureerd met appelsap of water dragen ze bij aan een gezonde vitamine C-aanmaak. Tegenwoordig worden op deze manier bereide dranken "smoothies" genoemd. Deze bevatten soms een vettig ingrediënt, zijn voedzamer en bevatten meer calorieën dan bessen die alleen in water gepureerd zijn.

Hoewel 100 gram cranberries slechts ongeveer twaalf milligram vitamine C bevat, waren ze een van de belangrijkste bessen in de prehistorie, toen de vroege mens naar het noorden trok. Hun belang, naast de vitaminen, was en blijft hun hoge tannine- en zuurgehalte, waardoor gedroogde cranberries tot ver in de lente eetbaar en vers blijven. Een voorbeeld hiervan is het van nature voorkomende benzoëzuur, dat overigens in de voedingsindustrie wordt toegevoegd, voornamelijk aan kant-en-klare salades, omdat het de groei van ongewenste bacteriën en schimmels remt. Het hoge zuurgehalte in het fruit verbetert de stofwisseling zonder de nieren te belasten, zoals urinezuur of fosforzuur uit dierlijke voeding.

Voor een verfijndere smaak met cranberryjam zijn kleinere hoeveelheden van één tot twee theelepels per portie voldoende.

-

Voordat andere fruitsoorten of zelfs tropische vruchten werden geïmporteerd in afgelegen noordelijke (berg)gebieden, bleven bramen, bosbessen en veenbessen van groot belang tot in de jaren 1980.

Als onderdeel van de terugkeer naar regionale producten, worden ook cranberries hernieuwd gewaardeerd. Ze genieten een hernieuwde populariteit als chutney met uien of als hartige jam. De term "chutney" komt oorspronkelijk uit de Indiase keuken; de Engelsen brachten de chutney tijdens de koloniale periode naar Europa. Oorspronkelijk gemaakt van exotisch fruit en specerijen, wordt deze bereidingsmethode nu veel gebruikt voor lokale bessen.

Cranberries (botanische naam: Vaccinium vitis idaea) zijn nauw verwant aan blauwe bessen en behoren tot de heidefamilie (Ericacea). Ze groeien vaak samen met blauwe bessen in open dennenbossen op zandgrond, in heidevelden en op hoogveen.

Ze verschillen echter aanzienlijk in smaak. Terwijl bosbessen (ook wel bosbessen genoemd) een zoete, fruitige smaak hebben, smaken cranberries zuur en wrang, met een wazig gevoel in de mond door de tannines. Sommigen vinden dit prettig, terwijl anderen de smaak, technisch gezien wrang genoemd, als bitterder omschrijven. Daarom zijn kleinere hoeveelheden van één tot twee theelepels per portie voldoende om cranberryjam te verfijnen.

Afhankelijk van de regio worden de bessen ook anders genoemd. De naam "kroonbes" is waarschijnlijk afgeleid van de kroonvormige kelkblaadjes die bovenop de bessen zitten en die zelfs na rijping nog aan de bessen blijven zitten. In de vroege zomer worden de kleine, lichtgekleurde bloesems bestoven door hommels en bijen.

De cranberry is ook verwant aan de rode bosbes. De grote Amerikaanse cranberries werden echter om marketingredenen misleidend verkocht als "gekweekte cranberries". Hoewel ze groter zijn, missen ze de fruitige, zure smaak van de cranberry.

Cranberries en bosbessen worden traditioneel geplukt met grove houten kammen, zogenaamde ridge harken of bessenharken. De bessen worden losgetrokken met de houten tanden, tegenwoordig meestal metalen, van de kam; ze worden verzameld in een bijgevoegde houten kist. Het werk van het plukken in een gebogen houding is een van de taken die snel rug- en gewrichtspijn veroorzaakt. De houten kistjes maken een snellere oogst mogelijk en per ongeluk geplukte bladeren en takjes kunnen vervolgens zittend worden gesorteerd. Vanwege deze plukmethode worden de bessen ook wel "ridge berries" of, op sommige plaatsen, "grackle berries" genoemd.

Nog in 2009 verdienden oogstmedewerkers uit Oost-Europa en zelfs het Verre Oosten slechts één euro per kilo bosbessen en cranberries die in Noord-Europa werden geplukt, nauwelijks genoeg om de reiskosten te dekken. Veel Thaise oogstmedewerkers hadden hun kleine rijstveld verpand en verloren om naar Scandinavië te reizen.

In Oostenrijk worden cranberries ook wel Granten, Granken of Grandelbeere genoemd. Mogelijk hebben ze deze naam gekregen omdat ze werden gebruikt om zieke mensen te helpen die chagrijnig, somber en slechtgehumeurd waren door hun pijn.

Wie deze heideplant in zijn tuin wil planten, moet altijd kalkbemesting op de gekozen locatie vermijden, omdat de planten een voorkeur hebben voor zure grond. Zelfs grootschalige toepassingen van kalk in de buurt van bossen zijn schadelijk voor zowel cranberry- als bosbessenstruiken. De kleine cranberryzaadjes worden door vogels verspreid. Als de grond voldoende vochtig is, kiemen de zaadjes het volgende voorjaar en groeien er groenblijvende, kruipende dwergstruiken.

De vossenbes overleeft de milde, vorstvrije winters in Noord- en Noordwest-Duitsland en Nederland vrij goed. In de bergachtige streken van Zuid-Duitsland en Oostenrijk, evenals in de Scandinavische landen, is een dikke laag sneeuw nodig om te overleven.

Het belang ervan voor de menselijke gezondheid komt ook voort uit het vermogen van de plant om te gedijen in heidegebieden. Het behoud en herstel van heidegebieden wordt op zijn beurt erkend als een belangrijke klimaatbeschermingsmaatregel, omdat intacte heidebodems enorme hoeveelheden koolstof en water opslaan.