Titanic-tentoonstelling in Hamburg: hoe modern kan een museum zijn?

Hamburg. "Welkom aan boord." Dat zijn de eerste woorden die elke bezoeker van de tentoonstelling leest. Op het bord bij de ingang glimlacht de kapitein van de Titanic, Edward John Smith, vriendelijk. Op de achtergrond klinken het gejuich van meeuwen door luidsprekers en klassieke muziek. Daarbij komen de gemompelde stemmen van andere bezoekers.

Hoewel je het gevoel van aan boord gaan pas iets later in de Titanic-tentoonstelling krijgt, geeft de entree al een indruk van een van de doelstellingen van de daaropvolgende tentoonstelling: bezoekers moeten niet alleen kennismaken met het beroemde schip "Titanic", dat in april 1912 tijdens de oversteek van de Atlantische Oceaan in aanvaring kwam met een ijsberg en zonk. Ze moeten het gevoel hebben alsof ze er zelf bij zijn.

De tentoonstelling combineert klassieke elementen en tentoonstellingen met moderne methoden, zoals virtual reality.

Bron: IMAGO/Future Image

De tentoonstelling heet "Titanic: An Immersive Journey" en loopt tot half september in een tentoonstellingshal in de haven van Hamburg. De tentoonstelling toerde eerder al langs locaties in onder andere Milaan en de VS. Zoals de naam al doet vermoeden, maakt de tentoonstelling gebruik van moderne technieken zoals immersieve ruimtes en virtual reality.

De laatste jaren kiezen steeds meer musea voor deze methode om nieuwe doelgroepen te bereiken – een internationale trend die vaak met aanzienlijk succes wordt geboekt. Terwijl moderne formats groeien, worstelen sommige klassieke instellingen, zoals de Tate Modern in Londen, die in 2024 nog steeds zo'n 25 procent onder het bezoekersaantal van 2019 zat, om terug te keren naar de oude cijfers. Voorstanders van deze trend benadrukken gemakkelijke toegang, inclusiviteit en nieuwe verhaalvormen. Critici waarschuwen echter voor eventisering, oppervlakkigheid, hoge kosten en het verlies van het origineel.

Het wordt ondersteund door de Duitse Titanicvereniging en haar voorzitter, Malte Fiebing-Petersen, die wordt beschouwd als een van Duitslands meest vooraanstaande Titanic-experts. Hij ziet bepaalde criteria voor een goede tentoonstelling: "Voor mij is een coole tentoonstelling enerzijds enigszins interactief, spreekt ze ook het emotionele niveau aan en stelt ze anderzijds elke bezoeker in staat zich zo intensief met het onderwerp bezig te houden als hij of zij op dat moment kan of wil", aldus Fiebing-Petersen. Bezoekers kunnen dit veel beter doen via een tentoonstelling dan bijvoorbeeld via een documentaire op televisie: "Een documentaire is – om het bot te zeggen – eendimensionaal entertainment. Een tentoonstelling daarentegen biedt een meeslepende ervaring", aldus de Titanic-expert.

De tentoonstelling lijkt in eerste instantie nogal conventioneel: informatiepanelen, vitrines vol kleding, gereedschap en oude foto's. Wie wil, kan ook een audiogids nemen. De ruimtes zijn met veel aandacht voor detail ontworpen. Maar de inleiding is over het algemeen niet verrassend.

Dat verandert een paar kamers later. Als een echte passagier loop je over een houten brug door een replica van de voorgevel van het schip. Op de achtergrond klinkt lichte pianomuziek terwijl je een lange gang betreedt. De spiegels aan het einde van de kamer laten de gang, met zijn geblokte tegelvloer en houten wanden, oneindig lang lijken. Hier wordt de illusie van het schip voor het eerst tastbaar. Je voelt je niet alleen een gast in een museum, maar een passagier op de echte Titanic.

De tentoonstelling toont gedetailleerd nagebouwde ruimtes op de Titanic.

Bron: Timm Ottenberg

Deze indruk wordt ook op een andere manier gewekt: net als een echte passagier krijgt elke gast bij binnenkomst een instapkaart. Deze bevat de naam, afkomst en klasse van een echte persoon die destijds aan boord was. Aan het einde van de tentoonstelling kom je erachter of ze de ondergang hebben overleefd. Het idee werkt. "Je beleeft deze ervaring via dit ticket, met deze persoon, met wie je je kunt identificeren", legt Fiebing-Petersen uit.

De kamers wisselen uitgebreide illusies af met de klassieke museumopstelling. Je wordt herhaaldelijk ondergedompeld – in een nagebouwde hut, een eetkamer, een trappenhuis. En steeds weer keer je terug naar kamers met tentoonstellingen achter glas. Deze mix werkt niet altijd even soepel. Sommige overgangen halen je bijna volledig uit de ervaring, andere zijn goed gedaan en houden de illusie beter vast.

Dankzij de meeslepende elementen kunnen bezoekers de reis op de Titanic steeds opnieuw beleven.

Bron: picture alliance / NurPhoto

Een hoogtepunt is de zogenaamde immersive room. Immersive rooms zijn omgevingen die ontworpen zijn om je het gevoel te geven volledig ondergedompeld te zijn in een andere wereld.

De immersieve tentoonstellingsruimte is toegankelijk via een donkere gang met een metalen poort, vergelijkbaar met degene die fans herkennen uit James Camerons beroemde Hollywoodfilm. De vloer lijkt vochtig door het geschilderde water en golven stromen vanachter de poort op de bezoeker af. Het idee wordt duidelijk: je bevindt je midden in een ramp. Dan opent zich een grote ruimte. In het midden: een reddingsboot, kratten. Daaromheen: een 360-graden videowall.

In de immersieve ruimte kunnen bezoekers de ondergang beleven.

Bron: IMAGO/NurPhoto

Hier beleef je het zinken van de Titanic. De ruimte is donker, koud en de sfeer is gespannen. Originele radioberichten van de nacht vermengen zich met muziek, stemmen en het geluid van water. Bezoekers staren gefascineerd naar het videoscherm. Sommigen lijken zichtbaar ontroerd. Precies hier bereikt de tentoonstelling haar meest intense moment, vooral op emotioneel vlak. "Deze ruimte met de reddingsboot, waar je in deze 1:1 replica zit – dat was echt een heel, heel ontroerend moment voor mij", zegt Fiebing-Petersen.

Een paar kamers verder eindigt de tentoonstelling – zonder technische verrassingen. In de laatste kamer bevindt zich een blauw verlichte vitrine. Daarop staan de namen van de passagiers – gesorteerd op klasse en lot: gered of overleden. Hier komen de instapkaarten van het begin van de tentoonstelling in beeld, waarmee de cirkel rond is. Aan de hand van de naam en klasse kunnen bezoekers hun passagier terugvinden. Ongeacht het lot dat hun "eigen" passagier is overkomen, het heeft een emotionele impact: "Je zult niet blij vertrekken. Ik denk dat dat goed is, want het is bedoeld om je te irriteren," zegt Fiebing-Petersen.

Wie wil, kan na afloop van de tentoonstelling ook een VR-ruimte boeken. Met een bril op word je door een geanimeerde versie van de Titanic geleid. Je zweeft door het schip en het wrak, doorkruist afzonderlijke kamers en kijkt uit over de oceaan. Soms kun je zelfs knikkende knieën krijgen, vooral tijdens zwevende bewegingen of in smalle gangen.

Maar ook hier verloopt niet alles vlekkeloos: de batterij van de headset bevindt zich in het gezichtsveld, je eigen voeten ontbreken en de contouren van de andere gasten in de kamer die door de headset zichtbaar zijn, lijken kunstmatig en verstoren de illusie. Mensen met hoogtevrees moeten daarom voorzichtig zijn met dit gebied. Als moderne manier om het verhaal te vertellen, werkt virtual reality echter verrassend goed.

De tentoonstelling wil meer zijn dan een gewoon museum. Dat doet ze ook. Niet alles lukt. Vaak lukt het om een verbinding te leggen tussen het verhaal en de emoties die ze oproept. Maar soms hapert ze een beetje. De aanpak is niet perfect, maar wel spannend.

"De tentoonstelling is niet opgezet in de klassieke museumvorm; het draait om de beleving. Het idee was om een zo breed mogelijk publiek te bereiken", legt Fiebing-Petersen uit. Deze beleving komt bijzonder goed tot zijn recht met behulp van nieuwe methoden. Het laat zien dat musea meer kunnen zijn dan alleen tentoonstellingen achter vitrines. Wil je het zelf zien? Dan is het Titanic Museum dé plek.