Art Basel – de grote beurs van verloren dromen

Vlaggen wapperen op de Rijnbrug in Bazel. De wind waait krachtig over de rivier. En dat is een mooi moment. Want het laat zien wat de vlaggen voorstellen. Het zijn lichaamsdelen en ledematen bedrukt met geschreven elementen: een voetzool met de opdruk " Footnote ", een rug met de woorden " Throwback ", een achterwerk met de woorden " Arsenal " en twee vrouwenborsten met de inscriptie "Or chest ra". De reden voor de vlaggen: het is Art Basel. En de installatie van de Britse kunstenaar Fiona Banner maakt deel uit van een parcours van kunstwerken in de stedelijke ruimte dat rechtstreeks naar de Messeplatz in Bazel leidt.

Daar bevinden de menigten die toestromen voor de opening van 's werelds belangrijkste kunstbeurs zich als onderdeel van een gigantisch schilderij. De Duitse sterkunstenares Katharina Grosse heeft alles in kleur gedompeld: de vloer van het brede plein, de fontein, het fonteinbassin, de lantaarnpalen en zelfs de gevel van het beursgebouw. ​​Het contrast tussen de gebaren in rood, roze en wit met het diepgroene, gloeiende glas van de beurstoren is adembenemend. Art Basel haalt weer eens het grote geschut tevoorschijn.

Bovenal in de hal van Unlimited, de megashow gecureerd door Giovanni Carmine, directeur van de Kunsthalle St. Gallen, met uitgestrekte installaties die nooit in een normale tentoonstellingsstand zouden passen. Hier worden bezoekers direct begroet door een 34 meter lange en ruim 7 meter hoge feestelijke lichtshow, zoals je die op beurzen en festivals ziet.

De feestelijke lichtshow is gemaakt door de Italiaanse kunstenares Marinella Senatore (geboren in 1977) en bestaat uit duizenden en nog eens duizenden lampjes die in wit, geel en rood oplichten. De stralende kroon van deze luminaria is voorzien van een inscriptie: "Ik bevat menigten", of kortweg "Ik ben velen", zoals de Amerikaanse dichter Walt Whitman ooit schreef in de vorige eeuw.

Op een tweede lint staat: "We rise by lift others." Het citaat is van de Amerikaanse politicus Robert Green Ingersoll. Hij was een bekend redenaar aan het einde van de 19e eeuw, een prominente vertegenwoordiger van de vrijdenkers en de vader van suffragette Eva Ingersoll Brown.

Met haar feestelijke lichtinstallatie wil Marinella Senatore bruggen slaan over sociale verschillen, zoals ze zelf zegt, en gemeenschap creëren door middel van kunst. Dat laatste is in ieder geval iets waar ze hier op Art Basel in slaagt. En inderdaad, als bezoeker ben je één van de vele identiteiten: de gasten komen uit zo'n 90 landen, zoals de beursorganisatoren vrij goed konden inschatten op basis van de VIP-uitnodigingen op de openingsdag. En inderdaad, er is iets opbeurends, net als op een draaimolen op een kermis, om je te midden van deze menigte en een bijna Babylonisch taalgebrabbel te bewegen. Art Basel is tevens een jaarlijkse kermis voor moderne kunst.

Zo wordt de lichtgevende constructie van Marinella Senatore aangeboden door de Mazzoleni Galerie in Turijn voor 550.000 euro. Alle hier tentoongestelde werken zijn te koop, voor aanzienlijke bedragen. Zolang die prijzen worden betaald, zal de kunstmarkt blijven functioneren.

Maar zal de geopolitiek onzekere wereldwijde situatie de handel op Art Basel deze week temperen? Kunst is tegenwoordig zeker een welkome afleiding van oorlog en crisis. En de beurs van Bazel staat ook bekend als een droomfabriek. Hier kun je zelfs dromen herontdekken die je verloren waande: bijvoorbeeld in een installatie die Jaume Plensa "Vergeten Dromen" noemt.

Zijn werk bestaat uit een smalle doorgang met aan weerszijden 21 deuren van gegoten aluminium. De kunstenaar, geboren in Barcelona in 1955, somt alle artikelen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties uit 1948 op.

Artikel 1 luidt: "Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en kennis, en behoren zich jegens elkaar in een geest van broederschap te gedragen." Artikel 2: "Een ieder heeft recht op alle rechten en vrijheden die in deze Verklaring zijn uiteengezet, zonder enig onderscheid van welke aard dan ook, zoals ras, huidskleur, geslacht..."

En zo gaat het maar door, 30 artikelen lang: "Iedereen heeft recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst"; "Iedereen heeft recht op vrijheid van mening en meningsuiting." Zijn dit slechts vergeten dromen, zoals de Spaanse kunstenaar met de titel van zijn werk suggereert? Zijn deuren naar de utopie zijn resoluut gesloten.

Een andere installatie herinnert ons er op indrukwekkende wijze aan hoe onbereikbaar het paradijs lijkt. Het is misschien wel de grootste ooit op Art Basel. "The Voyage – A March to Utopia" (2025) loopt door de gehele Unlimited Hall en brengt, met duizenden uiteenlopende objecten, symbolisch de eindeloze zoektocht van de mensheid naar een betere toekomst in herinnering.

De enorme installatie is het werk van het Nederlandse kunstenaarscollectief Atelier van Lieshout uit Rotterdam en bestaat uit zo'n beetje alle hulpmiddelen die de mens ooit heeft bedacht om zijn leven te verbeteren: karren, gereedschap, toiletten, bedden, wapens, laboratoria, couveuses en operatietafels. Verder talloze figuren: een soldaat met een baby in zijn armen, een bedelende kunstenaar, een astronaut, twee tinnen ridders...

Joep van Lieshout, die in 1995 zijn kunstenaarscollectief oprichtte, beschrijft het als volgt: "Dit werk gaat over een reis naar Utopia, naar een onbekende plek – een betere plek – een Hof van Eden – een plek waar we geluk willen vinden, een plek waar we een nieuwe wereld willen scheppen." De karavaan wordt geleid door de "Führer" ("Leider"), zoals de kleine rode scooter aan het hoofd van de trein heet: gemonteerd op de treeplank strekt een gebeeldhouwde hand zich hoopvol uit.

Art Basel, Bazel, tot en met 22 juni.