Milli Savunmaya GSYİH'nın %5'ini harcamaya değer mi?

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ve Trump'ın diğer NATO ülkelerinden savunmaya daha fazla kaynak ayırmalarını talep eden tutumu, Avrupa ülkelerinin silahlı kuvvetlerine yapılan harcamalarda önemli bir artışa yol açmalıdır.

Trump'ın ilk başkanlığı sırasındaki taleplerine yanıt olarak, bazı NATO ülkeleri savunma harcamalarını GSYİH'nın %2'sine çıkaracak şekilde artırmayı planlamaya başladı. Başlangıç noktası, NATO ülkelerinin Rusya'nın Kırım'ı işgal etmesiyle karşı karşıya kaldığı 2014 yılıydı. NATO ülkeleri daha sonra, 2024 yılına kadar Gayri Safi Yurtiçi Hasıla'nın (GSYİH) %2'sine ulaşana kadar askeri harcamalarda artan bir eğilim benimsemeyi taahhüt ettiler. NATO'nun 2024 yılındaki ortalama savunma harcamasının %2'ye yükselmesi bekleniyor, ancak Portekiz de dahil olmak üzere birçok ülkede bu hedefe ulaşılamadı. NATO'nun kendi verilerine göre, Portekiz'de ve son yıllarda savunmaya harcanan GSYİH oranı yaklaşık %1,6 olmuştur.

Ne yazık ki, gerçek durum daha da kötü olabilir. NATO'nun ulusal savunma harcamalarını ölçmek için benimsediği kriterler, başlangıçta savunma işlevleriyle çok az ilgisi olan kalemlerin savunma harcaması olarak kaydedilmesine olanak tanıdığı için nispeten basit. İki Portekiz örneği vermek gerekirse, emekli askerlere ödenen emekli maaşları ve Ulusal Cumhuriyet Muhafızları'na yapılan harcamaların bir kısmı bu istatistiklere dahil edilmiştir. Gerçek savunma harcamalarının değerlendirilmesi daha düşük rakamlara işaret ediyor. NATO tahminlerinin ne kadar abartılı olduğunu göstermek için bunları AB istatistikleriyle karşılaştırabiliriz. Eurostat verileri daha spesifiktir ve ulusal savunma harcamalarının daha düşük tahminlerine işaret etmektedir. Eurostat'a göre, Portekiz 2023'te GSYİH'sinin yalnızca %0,8'ini savunmaya harcadı; bu, NATO tarafından bildirilen miktarın yaklaşık yarısıdır.

Bu arada hedefler değişti. Trump, savunma harcamalarının GSYİH'ye oranının %5'e çıkarılmasını talep etti. Neden %5? NATO ve üye ülkelerin savunma ihtiyaçlarının dikkatli bir analizine dayanan bir açıklama yok gibi görünüyor. Artık finanse edilmeyecek olan kamu hizmetleri ve yardımlarının kaybedilmesinin fırsat maliyetleri hakkında hiçbir şey söylenmiyor. %5 rakamının, Trump'ın ampirik veya analitik bir gerekçesi olmayan, sadece "kendiliğinden" ortaya attığı bir fikir olması oldukça olası. %5 rakamı, uluslararası medyayı etkilemek için seçilmiş yuvarlak bir rakam. %5 rakamının, çeşitli ülkelerin silahlı kuvvetlerindeki ihtiyaçların ciddi bir şekilde değerlendirilmesi ve olası eksikliklerin giderilmesinin sonucu olmadığını varsaymak makul.

NATO ülkelerinin tepkisi, Trump'a uyum sağlamak ve 10 yıl içinde %5'e ulaşmak oldu. Pratikte ülkeler, %5'e ulaşmak için çeşitli hilelere başvuracak ve büyük bir muhasebe yaratıcılığı kullanacaklar. Haziran ayında Lahey'deki NATO zirvesinin resmi bildirgesi bu yolu başlattı. 2035 yılına kadar NATO ülkeleri, GSYİH'lerinin yıllık %3,5'ini savunmaya harcayacak ve kalan %1,5'i savunma harcamalarına ayıracak. Biraz şüpheyle de olsa, bu rakamlar, belirli savunma harcamaları için hedefin GSYİH'nin %2'sinden %3,5'ine yeniden tanımlandığı şeklinde yorumlanabilir.

İlk sorun Trump'ın kendisinden kaynaklanıyor; çünkü müzakere stratejisi, başlangıçta abartılı miktarlar talep edip ardından başlangıç noktasının üzerinde, daha düşük miktarları kabul etmek. Trump'ın yakın gelecekte hedeflerini değiştirmeyeceğine dair hiçbir gösterge yok. Amerika Birleşik Devletleri'nin kendisi daha az harcama yapıyor. 2024 tahminleri, Amerikan savunma harcamalarının GSYİH'nın %3,3'üne yakın olacağını gösteriyor. Bu bağlamda, NATO ülkeleri Trump'la aynı fikirde olduklarını iddia edebilirler, ancak gerçekte savunma harcamalarını ilan edilenden daha az artırıyorlar.

Yaratıcı muhasebe ve sivil kamu harcamalarını savunma harcamaları olarak yeniden sınıflandırmak gibi benzer stratejiler, etkili savunma harcaması yönetimini engelleyecektir. Kaynakların savunmaya yönlendirilmesi, çıkar grupları tarafından kolayca ele geçirilebilen karmaşık ve zaman alıcı bir süreçtir. Örneğin, savunma fonları artarsa, şirketlerin daha iyi bir savunmaya katkıda bulunmadan bu kaynaklara el koyma ve tazminatları artırma çabalarına gireceği bilinen bir gerçektir.

Bu zorluklar bizi asıl sorunlardan uzaklaştırmamalı. %5 abartılı bir hedef olsa bile, ulusal savunmaya ayrılan kaynakları artırmak son derece mantıklıdır. Portekiz, savunma kapasitesi, altyapı ve insan kaynaklarındaki uzun süredir biriken açıklar nedeniyle ekipman stoklarında ve askeri kabiliyetlerinde bir düşüş süreci yaşıyor. Önümüzdeki yıllarda ulusal savunmaya ayrılan ek kaynakların doğru harcanmasını sağlamak için, gerçekleştirilecek müdahalelerin net ve şeffaf bir şekilde tanımlanması ve önceliklendirilmesinin maliyet etkinliği dikkate alınarak yapılması önemlidir.