Is je moestuin veilig om uit te eten? Zo check je het én maak je hem veilig

Je eigen groenten oogsten lijkt gezond – maar als de bodem vervuild is met lood, olie, PFAS of andere nare stoffen, kan de grond onder je voeten schadelijk zijn voor je gezondheid. Hoe weet je of jouw moestuingrond veilig is? En belangrijker: hoe kun je tóch veilig eten uit de moestuin, zelfs als je bodem vervuild blijkt?

Lees verder onder de advertentie

Het was ontzettend schrikken voor moestuiniers in de regio Dordrecht. Daar bleek rond het chemiebedrijf Chemours de grond zó vervuild met PFAS dat bewoners het advies kregen niets meer uit de volle grond te eten. Maar vervuiling is op veel meer plekken in Nederland en Vlaanderen een probleem. Lood uit oude verf, olieresten uit ondergrondse olietanks, of zware metalen uit uitlaatgassen – vervuiling zit vaak onzichtbaar in de grond.

Toch betekent dit allemaal niet dat je moet stoppen met moestuinieren, want met de juiste aanpak kun je wél veilig eten uit je eigen moestuin.

Voordat je begint met groenten zaaien, wil je graag weten of je bodem veilig is. Je hoeft daarvoor echt geen duur laboratorium in te schakelen. Begin met deze manieren om bodemvervuiling op te sporen:

Voordat je gaat testen, kun je al veel te weten komen door even in de historie van je tuin te duiken. Was jouw perceel ooit een industrieterrein, parkeerplaats of garage? Oude kaarten – vaak te vinden via het gemeentearchief – kunnen je daarbij helpen. In Nederland kun je het Bodemloket raadplegen, terwijl Vlaamse tuiniers bij OVAM terechtkunnen voor informatie over mogelijke vervuiling.

Woon je in een oude stadswijk met veel historische bebouwing? Dan is het extra oppassen, want lood uit oude verflagen kan tientallen jaren later nog in de grond zitten.

Soms vertelt je grond zelf al een verhaal. Negeer geen vreemde geurtjes (olie of chemicaliën), of glimmende vlekken die op petroleumresten kunnen wijzen. Let extra goed op plekken waar water blijft staan of waar planten maar moeilijk willen groeien, want dit kunnen hotspots van vervuiling zijn.

Als je vermoedt dat je grond vervuild is, is een bodemtest nuttig. Maar goedkope testkits die online worden aangeboden zijn vaak niet heel nauwkeurig, en goede laboratoria zijn duur. Daarom kun je het beste eerst aankloppen bij je gemeente of lokale milieudienst. Veel gemeenten bieden tegenwoordig gratis of gesubsidieerde bodemonderzoeken aan, vooral in gebieden met een verhoogd risico op vervuiling. Zo voorkom je onnodige kosten en krijg je een betrouwbaar beeld van je bodem.

Als uit je bodemonderzoek is gebleken dat je moestuingrond vervuild is, moet je dan stoppen met moestuinieren? Zeker niet! Er zijn nog steeds manieren waarop je veilig kunt eten uit je moestuin, mits je enkele maatregelen neemt.

Dé oplossing bij een vervuilde bodem: begin met schone grond in verhoogde moestuinbakken. Je kunt ze kopen of zelf maken, bijvoorbeeld van onbehandeld hardhout. Vul de bakken met biologische moestuingrond of zelfgemaakte compost, en je hebt meteen een veilige groeiomgeving.

Niet alle groenten reageren hetzelfde op vervuiling. Vruchtgewassen zoals tomaten, bonen en pompoenen hebben vaak minder schadelijke stoffen in de eetbare delen, waardoor ze veiliger zijn om in verdachte grond te kweken. Reserveer je verhoogde bakken vooral voor bladgroenten en wortelgewassen, want die lopen door hun directe contact met de grond meer risico om vervuiling op te nemen.

Wil je toch zaaien in de volle grond én veilig eten uit je moestuin? Breng dan in ieder geval een beschermende laag aan. Leg eerst een stevig worteldoek neer en bedek dit met minstens 30 centimeter schone teelaarde. Deze methode werkt uitstekend voor gewassen zoals aardappelen en bieten. Het is een tussenoplossing die minder werk vraagt dan verhoogde bakken, maar wel een belangrijke buffer creëert tussen je groenten en eventuele vervuiling in de ondergrond.

Ook het water waarmee je je planten begiet, kan een risico vormen voor het veilig eten uit je moestuin. Grondwater uit eigen putten of oppervlaktewater uit sloten kan vervuild zijn met zware metalen, pesticiden of PFAS. Regenwater is dan een veilig alternatief – mits je het opvangt in een schone regenton die niet onder een vervuilde dakgoot of afdak staat.

Bij lichte bodemvervuiling kunnen bepaalde planten helpen. Zonnebloemen nemen arseen op, bladmosterd (Brassica juncea) absorbeert lood, en aardappelen slaan cadmium op in hun schil. Let op: deze gewassen kun je daarna beter niet eten of op je composthoop gooien. Deze natuurlijke aanpak – fytoremediatie genoemd – werkt vooral bij lichte verontreiniging met zware metalen of olieresten. Het vraagt wel geduld: vaak duurt het enkele jaren voor je resultaat ziet.

Tip!

Als uit tests blijkt dat je bodem zwaar vervuild is – bijvoorbeeld met PFAS – hoef je niet meteen op te geven. Er zijn nog steeds mogelijkheden om van je tuin te genieten, zij het met extra maatregelen.

Voor ernstige gevallen schakel je de gemeente in voor de sanering. Steeds meer gemeentes bieden subsidies of begeleiding aan bij het aanpakken van vervuilde grond, vooral als het om grotere oppervlaktes gaat of om stoffen die meer risico vormen. Moestuiniers die getroffen zijn door de vervuiling van Chemcours kunnen terecht bij de stichting Moestuinherstel.

Soms zul je helaas moeten accepteren dat je bepaalde plekken in je tuin beter niet kunt gebruiken voor eetbare gewassen. Maar ook als je niet veilig kunt eten uit je moestuin kun je nog steeds een prachtige sier- of pluktuin aanleggen. Daar profiteren allerlei dieren van – en zelf kun je er snijbloemen en droogbloemen uit oogsten. Zo blijft je tuin waardevol, op een manier die wél veilig is.