Wikipedia in crisis: de vrije encyclopedie vraagt ​​om hulp om haar onafhankelijkheid te behouden

Weet je nog wanneer je Wikipedia voor het laatst hebt geraadpleegd? Was het om een ​​snelle vraag te beantwoorden, een project voor te bereiden of een discussie aan de eettafel te winnen? Wat de reden ook is, je hebt er waarschijnlijk niets voor betaald. En toch vraagt ​​Wikipedia het je vandaag.

Een roze bericht begint de ervaring van bezoekers van de encyclopedie vanuit Spanje en andere regio's te verstoren. Het is direct, bijna wanhopig. Wikipedia vraagt ​​je om 2,75 euro te doneren om die advertentievrije hoek te blijven waar het ideaal van universele en vrije kennis nog steeds floreert. Maar wat is er werkelijk aan de hand? Is Wikipedia in gevaar? En, belangrijker nog, wie moet Wikipedia redden?

Wikipedia is een anomalie in het digitale ecosysteem. Terwijl grote platforms hun algoritmes hebben geoptimaliseerd om je aandacht te trekken en elke seconde te verdienen, heeft Wikipedia zich altijd sterk gehouden aan neutraliteit , advertentievrijheid en openheid. Deze houding maakt Wikipedia echter ook kwetsbaar.

De inzamelingsactie van juni is niet zomaar een oproep. Wikipedia heeft geld nodig, niet om uit te breiden, maar om te overleven . De Wikimedia Foundation, die de site beheert, is vrijwel volledig afhankelijk van individuele donaties. In een wereld vol abonnementen, banneradvertenties en microtransacties lijkt € 2,75 vragen voor een dienst die miljoenen mensen dagelijks gebruiken redelijk. Maar minder dan 2% van de gebruikers doneert.

De ironie is pijnlijk: hoe waardevoller Wikipedia als kennisbron is, hoe onzichtbaarder het als instituut wordt . De content verschijnt in spraakassistenten, AI-samenvattingen, uitgelichte fragmenten in zoekmachines... maar zonder erkenning of economisch rendement.

De afgelopen maanden zijn tools zoals Google AI Overviews, ChatGPT en Siri begonnen met het verbluffend vloeiend synthetiseren van informatie. Achter deze mogelijkheid schuilt onder andere de enorme kennis die Wikipedia in meer dan twintig jaar heeft opgebouwd . Deze platforms vermelden hun bron echter zelden.

Wat voor de gebruiker magie lijkt, is voor Wikipedia een langzame uitputting. Wanneer een lezer de originele pagina niet meer bezoekt, verliest hij of zij ook de motivatie om deze te bewerken, corrigeren of verbeteren . Het samenwerkingsmodel is afhankelijk van zichtbaarheid. Zonder erkenning en verkeer erodeert de band tussen lezer en redacteur.

Bovendien roept de opkomst van AI een lastige vraag op: zullen machines vrijwilligers vervangen? Hoewel belangrijke taalmodellen nog steeds fouten maken en contextueel oordeel missen, is hun vooruitgang onstuitbaar. Voor Wikipedia is de sleutel niet concurreren met AI, maar samenleven. En daarvoor zijn er meer menselijke redacteuren nodig, niet minder.

Tijdens Wikimania in Katowice in 2024 was de algemene toon somber. Wikipedia dreigt irrelevant of disfunctioneel te worden als het er niet in slaagt nieuwe generaties aan te trekken. De meeste redacteuren zijn mannen van middelbare leeftijd , gewend om achter een computer te zitten en te discussiëren op onintuïtieve interne forums.

Er zijn echter tekenen van verandering. Twintig procent van de huidige redacteuren behoort tot Generatie Z. En hoewel dit nog steeds onvoldoende is, biedt hun aanwezigheid een kans om zowel de technologie als de cultuur van de encyclopedie te transformeren.

Het is niet genoeg om simpelweg mee te willen doen. Een artikel in The Guardian uit 2024 merkte op dat Wikipedia geen gemakkelijk terrein is voor nieuwkomers . Veel jongeren krijgen te maken met harde kritiek, ondoorzichtige regels en een onvriendelijke structuur. De meest toegankelijke taken – zoals het corrigeren van typefouten of het detecteren van vandalisme – zijn nu geautomatiseerd, waardoor nieuwkomers te maken krijgen met complexere en politiek gevoelige content.

Bovendien is de generatiekloof reëel. Ervaren redacteuren geven de voorkeur aan formele discussies op overlegpagina's, terwijl Generatie Z de voorkeur geeft aan dynamischere kanalen zoals Discord of Telegram. Dit stijlverschil kan het moeilijk maken om een ​​community op te bouwen , en dat is precies wat Wikipedia in leven houdt.

Het probleem is niet alleen technisch, maar ook emotioneel: veel jongeren hebben het gevoel dat hun bijdragen in een leegte verdwijnen. Zonder positieve feedback of sociale ruimtes om successen te delen, verdwijnt de motivatie om door te gaan.