Het dorp Matmata, met een architectuur van een andere planeet

Er bestaat een uithoek van de wereld die lijkt toe te behoren aan een oude droom of de set van een sciencefictionfilm. En in zekere zin zijn beide waar. We hebben het over Matmata , een Berberdorp gelegen in de dorre heuvels van Tunesië, waar het kale landschap zich plotseling opent voor een surrealistisch tafereel , dat tegelijk aards en buitenaards is. Hier ontmoeten het zand en de lucht elkaar en vertellen ze een verhaal vol vindingrijkheid, aanpassingsvermogen en overleving.

Als de naam bij filmliefhebbers meteen de iconische scènes uit de Star Wars- saga oproept, dan komt dat doordat George Lucas, onder de indruk van de unieke architectuur, Matmata koos om de planeet Tatooine te representeren, de thuisbasis van Luke Skywalker.

Maar wat Matmata werkelijk bijzonder maakt, gaat verder dan de filmische aantrekkingskracht ervan: het is een waar wonder van menselijk vernuft, een buitengewoon voorbeeld van hoe architectuur kan samensmelten met de natuur om te beschermen, weerstand te bieden en, waarom niet, te betoveren.

Leven onder de grond: Troglodietenhuizen

Op het eerste gezicht lijkt Matmata op een spookdorp. Heuvels van verschroeide aarde, niets aan de horizon. Maar pas als je dichterbij komt, openbaart het landschap zich werkelijk, en wel via kraters , openingen in de rotsen en mysterieuze ingangen die toegang geven tot een ondergrondse wereld. De troglodietenhuizen , uitgehouwen in de losse rotsen op een diepte van zes of zeven meter, zijn alleen zichtbaar met een zorgvuldige blik: ze zijn in feite perfect gecamoufleerd, bijna alsof de aarde ze heeft "opgeslokt" om ze te beschermen tegen de tijd en het klimaat.

Deze voorouderlijke woningen zijn gebouwd rond een centrale binnenplaats die in de grond is uitgegraven en waaruit kleine kamers openen die worden afgesloten door dikke gordijnen. Er is niets toevalligs aan: elke architectonische keuze beantwoordt aan een specifieke klimatologische behoefte . Hier, waar de zon meedogenloos schijnt, zorgt het leven onder de grond ervoor dat het in de zomer koel blijft en in de winter warm. De kamers zijn werkelijk comfortabel : de lucht is fris, de muren zorgen voor een constante temperatuur en de gedempte stilte van de diepte geeft een ongelooflijk gevoel van vrede.

Elk huis heeft zijn eigen palmhouten deur , die niet alleen vanwege zijn stevigheid is gekozen, maar ook vanwege de dichte vezel die niet vaak onderhoud nodig heeft. Bij de ingang treft u vaak met de hand geschilderde geluksymbolen aan: gestileerde ogen, vissen, open handen, betekenisvolle tekens, beschermende boodschappen tegen het boze oog en uitnodigingen tot geluk.

Binnen speelt het leven zich af volgens een eeuwenoude orde: een kamer om te slapen, een Spartaanse keuken, een voorraadkast en een ruimte waar graan werd gemalen. Twee grote stenen wrijven hier tegen elkaar, met een beweging die aanvoelt als een ritueel, als gebaren die al generaties lang worden herhaald.

Een volk tussen moderniteit en traditie

Ondanks de archaïsche charme van de troglodietenhuizen, wonen niet alle inwoners van Matmata nog in ondergrondse woningen. Na de plotselinge en verwoestende overstromingen die het gebied in het verleden troffen (gebeurtenissen die even zeldzaam als rampzalig waren) gingen veel gezinnen in op de uitnodiging van de Tunesische overheid om te verhuizen naar moderne huizen, die veiliger waren, maar zeker minder poëtisch.

Een deel van de bevolking besloot echter te blijven. Sommigen uit trots, anderen uit noodzaak, maar allemaal met het besef dat ze een erfgoed beschermen dat uniek is in de wereld . Tegenwoordig kunt u veel van deze huizen bezoeken. Ze worden opengesteld voor publiek door families die reizigers met beleefdheid en discretie uitnodigen om een ​​kijkje te nemen in hun dagelijks leven.

Het komt vaak voor dat kinderen spontaan een rondleiding door hun woning aanbieden. En als u aan het eind van de rondleiding een kopje warme thee aangeboden krijgt (bereid met regenwater uit oude, met de hand gegraven waterreservoirs), beseft u hoe elk detail het resultaat is van de diepe relatie tussen mens en milieu. De gastvrijheid hier heeft de smaak van honing gemengd met olie, uitgesmeerd op een geurige focaccia: een eenvoudig gebaar dat alles zegt.

Een bezoek aan Matmata betekent dat je een eeuwenoude cultuur met je eigen handen aanraakt, dat je in de aarde wandelt en je nietig voelt ten opzichte van de menselijke vindingrijkheid. Maar het betekent ook dat we een verantwoordelijkheid op ons nemen: die van het respecteren en ondersteunen van een kwetsbare gemeenschap, die vaak met weinig moet leven en haar deuren gul openstelt.

Een klein gebaar (zoals een fooi of de aankoop van een handgemaakt voorwerp) kan een verschil maken voor degenen die met waardigheid en trots de wortels van een volk levend houden.

Op een steenworp afstand van de woestijn: Gabes en de geur van kruiden

Wie naar Matmata reist, mag een omweg richting de kust , richting Gabes , dat op slechts een uurtje reizen ligt, niet overslaan. Daar, in de industriestad tussen de zee en de oase, is een kleine specerijenmarkt te vinden die een bezoekje waard is. De kraampjes zijn een ware explosie van kleuren en geuren: komijn, paprika, koriander en hennapoeder (verkregen door het vermalen van de bladeren van de hennaboom). Dit poeder wordt al eeuwenlang gebruikt om haar te verven, te versterken en om handen en voeten te versieren met verfijnde patronen.

Het is een klein stukje van een cultureel mozaïek dat zijn wortels heeft in het land, in gebaren en in geuren.