René Girard, de Avignon-profeet van de woke-plaag en sociale media, verbannen naar Amerika

Tegenwoordig kan één bericht op sociale media iemands carrière ruïneren. Het kan zelfs een regering ten val brengen, als de sterren gunstig staan. Razende bendes verzamelen zich razendsnel online, nieuwe ideologieën ontstaan ​​in één nacht en de cancelcultuur bestraft afwijkende meningen. Deze nieuwe, onzekere en gevaarlijke wereld is de wereld waarin we leven. Maar tientallen jaren voordat iemand hiervan had gehoord, waarschuwde een Franse literatuurwetenschapper aan Stanford ons. "Als de hele wereld geglobaliseerd is, zal alles in brand worden gestoken met een lucifer", schreef René Girard.

Girard organiseerde in 1966 een symposium over structuralisme aan de Johns Hopkins University. Jacques Lacan hield een onsamenhangende toespraak in gebroken Engels, maar de triomf was een toespraak van een jonge Franse filosoof, Jacques Derrida, die net was begonnen met het ‘deconstrueren’ van de grote denkpatronen als louter creaties van ‘discours’. Dankzij Girard bereikte het poststructuralisme Amerika en regeert het sindsdien oppermachtig binnen de geesteswetenschappen. Girard zal het ‘de pest’ noemen. Zoals Freud, die in 1913 naar Amerika kwam om de psychoanalyse te promoten, tegen Carl Jung zei: ‘Ze weten niet dat we hen de pest brengen.’

Als Jean-François Lyotard in 1979 met “The Postmodern Condition” schreef dat de grote verhalen niet langer overtuigend waren, ging Girard juist de tegenovergestelde kant op. Hij bouwde een theoretisch apparaat dat openlijk concurreerde met het vervangen van die van Marx en Freud, maar ook met het doen voor de cultuur wat Darwin voor de natuur had gedaan.

In een container in de haven van San Francisco wacht Girards immense bibliotheek op haar terugkeer naar Avignon, waar zijn stoffelijk overschot rust.

In een zeecontainer in de haven van San Francisco bevindt zich de immense bibliotheek van Girard. Sinds zijn dood in 2015 zijn al zijn boeken in Palo Alto, Californië bewaard gebleven. Binnenkort komen ze aan in Frankrijk, waar ze bewaard worden in de bibliotheek van Avignon, zijn geboortestad. Twee jaar na de overbrenging van de as van Girard naar het familiegraf, voltooit de operatie de repatriëring van een denker die zijn hele leven in het buitenland woonde.

De invloed van Girard in de Verenigde Staten groeit nog steeds, tien jaar na zijn dood: vicepresident J.D. Vance citeert hem en miljardair Peter Thiel, een vooraanstaand figuur binnen het conservatisme, claimt zijn nalatenschap. De antropoloog, bekend om zijn theorieën over zondebokken en mimetisch verlangen, is onbewust de nieuwe meester van rechts in Amerika geworden. Het komt zelden voor dat de geschriften van een Europese denker de hoogten van de Amerikaanse macht bereiken (denk aan de invloed van Herbert Marcuse op de Berkeley-beweging van 1968 en van Leo Strauss op het neoconservatisme).

Girard werd geboren in Avignon, een oude stad aan de Rhône, omringd door middeleeuwse muren, waar de eeuwen in de lucht hangen. In de 14e eeuw leefden er zeven pausen in dit nest van intriges en politieke crisis. Zijn vader, een ongodsdienstige en antiklerikale republikein, wenste hem een ​​toekomst als archivaris, een toekomst die Girard niet wenste. Maar hij volgde in de voetsporen van zijn vader op de École Nationale des Chartes, de grote school voor de opleiding van archivarissen en bibliothecarissen. Toen kwam de Tweede Wereldoorlog, met zijn verschrikkingen en ontberingen: “de culturele eclips”, noemde Girard het. Aan het einde van de oorlog speurde Amerika heel Europa af naar intelligente jonge mannen. De 24-jarige Girard vertrok in september 1947 met zijn middelbareschooldiploma naar de Verenigde Staten. Hij wilde avontuur en een Amerikaanse auto. Hij vond beide.

Op de Universiteit van Indiana ontdekte Girard een weelderige, groene campus, onaangetast door de oorlog en vol nieuwe mogelijkheden. Hij behaalde zijn doctoraat in de geschiedenis aan de Universiteit van Bloomington. Daar ontmoette hij ook zijn toekomstige vrouw, Martha McCullough, een studente in een van zijn eerste lessen. Het huwelijk duurde 64 jaar en bracht drie kinderen voort. Het eindigde met haar dood. De Franse filosoof toonde in zijn werk aan dat het geheim van geweld niet ligt in de maatschappelijke verhoudingen (Marx), de wil tot macht (Nietzsche) en het onderbewustzijn (Freud), maar in de kern van de relaties tussen mensen. Girard heeft een generatie de klassiekers teruggegeven die in de geglobaliseerde chaos waren gaan verstoffen.

Tegenwoordig wordt zijn werk in Silicon Valley ook bewonderd vanwege het economische potentieel van zijn inzichten. Zoals cultuurcriticus Ted Gioia schreef: "Ik betwijfel of Girard probeerde invloed uit te oefenen op kapitalisten uit Silicon Valley of op social media-experts, maar het gebeurt wel. Girard wijdde zijn leven aan het blootleggen van de leugens achter hypes en trends. En nu, na zijn dood, is hij in de mode en de trend. Het is bijna een soort straf."

De relatie tussen Thiel en Girard was in de eerste plaats persoonlijk. Thiel kwam in 1985 naar Stanford, waar hij zijn bachelordiploma en zijn rechtendiploma behaalde. Dit waren de jaren waarin de protagonisten van Stanfords programma ‘Western Civilization’ (een cursus waarin studenten de grote teksten van Plato tot Freud lazen) werden uitgedaagd door linkse multiculturele groeperingen. Thiel stond aan de andere kant, met Girard en de westerse canon: hij richtte de libertarische Stanford Review op en schreef samen met een medestudent, de toekomstige miljonair David Sacks, ‘The Diversity Myth’. Thiel interpreteerde multiculturalisme, ‘diversiteit’ en politieke correctheid als een nieuw conformisme: de revoluties van de jaren zestig hadden een nieuwe orthodoxie gecreëerd die de oorlog verklaarde aan tradities.

Girard, die de intellectuele geschiedenis van Gilgamesj tot Proust doorgrondde, was een dissident en een tegengif, juist vanwege zijn terugkeer naar de traditie. “Meer dan ooit ben ik ervan overtuigd dat geschiedenis een betekenis heeft en dat die betekenis angstaanjagend is”, zal Girard zeggen. Voor Thiel was de mimetische theorie van Girard een spiegel voor het nieuwe conformisme. Thiels relatie met Girard is symptomatisch voor een bepaald moment in de geschiedenis van Silicon Valley. De generatie van Steve Jobs werd gevormd door de linkse tegencultuur; Thiel zag het als een nieuw conformisme. Thiel keerde terug naar Stanford om daar les te geven aan de afdeling Duits van de universiteit. Studenten in de cursus “Soevereiniteit en grenzen van globalisering en technologie” lazen samen met Carl Schmitt Girard en de Regensburgse lezing uit 2006 van Benedictus XVI.

Thiel zou de daaropvolgende twintig jaar vaak bij Girard komen. In 2008 richtte hij zelfs Imitatio op, een filantropisch fonds dat tot doel heeft Girardiaanse studies en onderzoek naar mimetisch verlangen in alle disciplines te financieren. Na de dood van Girard hield Thiel samen met zijn zoon, Martin Girard, een toespraak tijdens een herdenkingsdienst op de campus van Stanford. Zoals Kieran Keohane opmerkte in de pagina's van Le Grand Continent, organiseerden Peter Thiel en Girard in juli 2004 ook een seminar over 'Politiek en Apocalyps' in Stanford.

Waar kwamen Girards grote speculaties vandaan? In de biografie van Cynthya Haven, “Evolution of Desire”, wordt beschreven dat Girard getuige was van de zondebok-rol die Franse “collaborateurs” in Avignon na de bevrijding speelden. Hij had een jaar in het zuiden van de Verenigde Staten doorgebracht, in Duke, toen de lynchpartij op zwarte mensen plaatsvond, met de moord op Emmett Till. Het is moeilijk om iemand voor te stellen die verder afstaat van Trumps politieke excessen. Toch voorzag Girard zelfs de woke-trend. In zijn boek “I See Satan Falling Like Lightning” schreef Girard dat één fundamentele waarde “de hele planetaire cultuur waarin we leven domineert”, veel meer dan technologische vooruitgang of economische groei: “zorg om slachtoffers.” Zoals Girard al in 1999 besefte, leven we onder het bewind van het ‘slachtofferschap’, dat de ideologie van slachtofferzorg gebruikt om macht te verwerven.

In zijn artikel in de New York Times over de dood van Girard legt Thiel uit hoe Girards ideeën ook zijn fortuin vormgaven: "Facebook verspreidde zich via mond-tot-mondreclame en is afhankelijk van mond-tot-mondreclame, dus het is dubbel imiterend." Thiel voegde toe: "Sociale media blijken belangrijker te zijn dan het leek, omdat ze te maken hebben met onze natuur." Het begrijpen van onze aard bleek in ieder geval nuttig voor Thiel. Sommigen zien zijn financiering van Facebook als een toepassing van Girards mimetische theorie: sociale media stellen de wereld in staat om zichzelf tegen zichzelf op te zetten en globaliseren de imitatie van verlangen. Tegenwoordig maakt de technologie het mogelijk dat we op wereldwijde schaal afgunst en beschuldigingen aanwakkeren en elkaar op diezelfde schaal vernietigen.

Hij was het soort denker dat Isaiah Berlin een egel zou hebben genoemd, en geen vos. Hij heeft zijn hele leven de duisternis gezocht

"Net als Nietzsche vraag ik me af of Girard de 20e-eeuwse denker is die van groot belang zal zijn in de 21e eeuw", zei Thiel in de documentaire "Things Hidden: The Life and Legacy of René Girard" uit 2023. Girard werd wel eens de ‘peetvader van het soort’ genoemd, maar viraliteit interesseerde hem volstrekt niet. Girard was verdiept in lezen, nadenken en onderzoek. Hij zocht de anonimiteit op en bleef grotendeels onbekend, zelfs op de campus van Stanford. Hij was het soort denker dat Isaiah Berlin een egel zou hebben genoemd, en geen vos. Zijn populariteit is enkel het resultaat van omstandigheden. Hij had het juiste idee op het juiste moment op de juiste plek: Stanford, de belangrijkste universiteit in Silicon Valley.

In 2011 gaf Thiel een lezing over mimetisch verlangen aan Yale. In het publiek zit de rechtenstudent Vance, die gefascineerd is door de tussenkomst van de investeerder. Zo maakte Vance kennis met het gedachtegoed van Girard. Na twee jaar als advocaat te hebben gewerkt, verhuisde Vance naar San Francisco, waar Thiel hem inhuurde bij zijn advocatenkantoor, Mithril Capital, voordat hij zijn Senaatscampagne voor 2022 financierde met 15 miljoen dollar. De twee werden later vrienden. Girard is een van de belangrijkste lectuur die de vice-president, geboren in een evangelisch gezin, ertoe aanzette zich tot het katholicisme te bekeren.

Juist zijn marginaliteit maakte Girard interessant: hij was een roepende in de woestijn. Girardianen beschouwen hem nog steeds als een profeet en het is duidelijk dat Girardiaanse ideeën beter passen bij conservatieven dan bij progressieven: het pessimisme over de menselijke natuur, het wantrouwen tegenover revoluties, het belang van de kracht van de traditie en de kritiek op de moderniteit en het relativisme. Maar de complexiteit en subtiliteit van zijn theorieën staan ​​ver af van de brutale simplificatie van de theorieën van Trump. En het is een understatement om te zeggen dat zijn leven niet bepaald Trumpiaans was. Girard sliep vast en het verhaal vertellen staat gelijk aan het vertellen van het verhaal van zijn boeken. Een man die beweerde dat hij in zijn hoofd leefde. Girard blijft een meteoriet in onze intellectuele hemel. Terwijl de mimetische theorie als een tijdsgeest over Silicon Valley hangt, heeft zijn collega aan Stanford, professor Joshua Landy, een wreed maar eerlijk artikel geschreven: “Waarom bestaan ​​Girardianen?” De reden voor het succes: “Een goedkope theorie”.

Girards moeder zei altijd tegen hem: ‘Les gens sont mauvais’ (mensen zijn slecht). Girard was niet zo pessimistisch als zijn moeder, maar zijn laatste waarschuwing, aan het einde van zijn boek 'De Zondebok', is ondubbelzinnig: "De tijd is gekomen om elkaar te vergeven. Als we nog langer wachten, is er geen tijd meer over." Onze postmoderne wereld zit vol met Girardiaanse concepten die uit de hand zijn gelopen.