De Zaal van Constantijn, de grootste van de Raphaelkamers, schittert opnieuw

Een meesterwerk van de renaissanceschilderkunst, bewaard in de Vaticaanse Musea, herleeft na een tien jaar durende restauratie in zijn glorie: de Zaal van Constantijn, de grootste van de Rafaëlkamers, vernoemd naar de Romeinse keizer die christenen vrijheid van eredienst verleende. De decoratie vond plaats in verschillende fasen, vanaf het pontificaat van de Medici van Leo X en Clemens VII, waartoe de olieverfschilderijen van Rafaël met de Comitas en de Iustitia behoren, en de monumentale fresco's aan de wanden, uitgevoerd door zijn atelier onder leiding van Giulio Romano en Giovan Francesco Penni, vervolgens tijdens het pontificaat van Paulus III Farnese, met enkele interventies van Sebastiano del Piombo; en ten slotte tijdens het pontificaat van Gregorius XIII en Sixtus V, dus tot 1590, toen de decoratie van het gewelf werd uitgevoerd door Tommaso Laureti, een leerling van Sebastiano del Piombo en auteur van de iconische Triomf van het Christendom over het Heidendom. Ter gelegenheid van het Jubeljaar presenteren de Vaticaanse Musea de voltooiing van de volledige restauratie van de zaal. Deze begon in maart 2015 aan de oostmuur, die het tafereel met het Kruisbeeld domineert, en werd in december 2024 voltooid.

"Vandaag vieren we niet alleen een mijlpaal in de restauratie, maar ook een nieuwe kans voor een kritische en visuele interpretatie van een van de symbolische plekken uit de renaissanceschilderkunst. De Zaal van Constantijn keert terug naar een figuratieve atlas met een zeldzame verhalende en symbolische kracht", aldus Barbara Jatta, directeur van de Vaticaanse Musea, tijdens de presentatie van de restauratie van de Zaal van Constantijn, samen met Fabrizio Biferali, conservator van de afdeling Kunst uit de 15e en 16e eeuw, Fabio Piacentini en Francesca Persegati van het Laboratorium voor de Restauratie van Schilderijen en Houten Materialen, en Fabio Morresi, hoofd van het Kabinet Wetenschappelijk Onderzoek. Aan het einde van de interventie over de picturale cyclus van de hal keert het getuigenis intact terug, een waar palimpsest, zoals benadrukt, van de schilderkunst in Rome van de eerste tot de laatste decennia van de 16e eeuw: van de twee figuren geschilderd in olieverf door Rafaël tot de vier fresco's van Giulio Romano en Penni, zijn medewerkers, samen met de daaropvolgende decoratie van het gewelf door Laureti met het indrukwekkende illusoire wandtapijt in het midden, een meesterwerk van perspectief en landschappelijke inventiviteit.

De restauratie heeft de volledige leesbaarheid van alle decoratieve onderdelen hersteld: "Het volledig herstel van de iconografie van de Zaal van Constantijn, van de muren tot het gewelf", legt Fabrizio Biferali uit, "stelt ons nu in staat de historische passages die de Kerk van Rome in de zestiende eeuw kenmerkten beter te visualiseren: van de eerste decennia, gedomineerd door de twee glorieuze Medici-pausschappen Leo X en Clemens VII, tot de centrale decennia van Paulus III Farnese en Paulus IV Carafa, gekenmerkt door de vernieuwingen van het Concilie van Trente en de hervorming van de curie, tot aan het einde van de eeuw met de contrareformatie-pausschappen Gregorius XIII Boncompagni en Sixtus V Peretti, waarin de decoratie werd voltooid." Meesterrestaurateur Fabio Piacentini benadrukte hoe de reiniging de oorspronkelijke kleuren weer aan het licht bracht en een nieuw begrip mogelijk maakte van de uitvoerende fasen en de technische gelaagdheid van het werk. "De restauratie was als het oplichten van een eeuwenoude sluier: achter de patina van de tijd vond elk detail licht, diepte en betekenis. Raffaello, zijn atelier, Laureti: alles weer in visuele dialoog, na eeuwen van stilte", legde hij uit. De bijdrage van het Wetenschappelijk Onderzoekskabinet, onder leiding van Fabio Morresi, was cruciaal, na een gedetailleerde diagnostische campagne met geavanceerde technologieën: 1900 nanometerreflectografie, valse-kleuren-infrarood, UV-fluorescentie en chemische analyse. De hele cyclus werd ook gedocumenteerd met een driedimensionaal model gebaseerd op laserscans, vandaag de dag een referentiepunt voor de geïntegreerde analyse van grote decoratieve apparaten.

"Dankzij de technologie kunnen we door de lagen van de tijd heen dringen en de picturale materie weer een stem geven. Daarmee worden ook de belangrijke verschillen in uitvoering benadrukt die de complexiteit van de bouwplaats in de Renaissance laten zien", aldus Morresi.