Tsunami's: wat zijn het en hoe ontstaan ze?
Dinsdag trof een krachtige aardbeving met een kracht van 8,8 het gebied rond het Russische schiereiland Kamtsjatka, wat leidde tot tsunamiwaarschuwingen over de hele wereld. Van Hawaï tot Japan en van de kust van Brits-Columbia tot Chili en Australië werden mensen gewaarschuwd dat hoog water hun kustlijnen zou kunnen overspoelen.
Veel mensen herinneren zich de dodelijke tsunami op Tweede Kerstdag 2004, die volgde op een aardbeving met een kracht van 9,1 op de schaal van Richter voor de kust van Sumatra, Indonesië. Meer dan 280.000 mensen kwamen om het leven en meer dan een miljoen mensen raakten ontheemd in Zuid-Azië en Oost-Afrika.
Een andere gedenkwaardige en tragische aardbeving en tsunami was de Tohoku-gebeurtenis in 2011, die de sluiting van de Japanse kerncentrale Fukushima dwong en meer dan 15.000 mensenlevens eiste.
Tsunami's komen natuurlijk voor, maar hoe vaak en hoe gevaarlijk zijn ze? Hier zijn een paar weetjes over tsunami's.
Het antwoord is minder eenvoudig dan sommigen denken.
De meeste mensen denken bij een tsunami aan één grote golf die de kustlijn bereikt. Maar een tsunami is eigenlijk een reeks golven, veroorzaakt door de verplaatsing van water in de oceaan. Het kan de waterstand met centimeters tot tientallen meters doen stijgen en huizen, gebouwen en mensen wegspoelen.
Tsunamigolven verplaatsen zich in alle richtingen en kunnen een heel oceaangebied bestrijken – zoals we dinsdag zagen bij de aardbeving in Kamtsjatka, die zich uitstrekte van de noordelijke Stille Oceaan tot de zuidelijke Stille Oceaan en zelfs tot aan Nieuw-Zeeland.
En ze blijven niet alleen aan de kust. Ze kunnen rivieren en baaien opvaren en uren of dagenlang heen en weer klotsen over een oceaanbekken.
Katsu Goda, universitair hoofddocent aardwetenschappen aan de Western University en Canada Research Chair in Multi-Hazard Risk Assessment, legt uit dat het te vergelijken is met het steken van je vinger in een kom water. Je ziet dan kleine rimpelingen, niet slechts één enkele golf.
Wat veroorzaakt een tsunami?Tachtig procent van de tsunami's wordt veroorzaakt door aardbevingen, maar dat is niet de enige oorzaak.
Ze kunnen worden veroorzaakt door aardverschuivingen, zowel boven als onder de oceaan. In zeldzame gevallen kunnen ze het gevolg zijn van atmosferische veranderingen. Deze worden meteotsunami's genoemd. Er wordt zelfs aangenomen dat er in juni één heeft plaatsgevonden op Lake Superior, nabij Thunder Bay, Ontario.
Onderzeese aardverschuivingen kunnen worden veroorzaakt door relatief gemiddelde aardbevingen, aldus Goda. Deze onderzeese aardverschuivingen kunnen zich honderden kilometers uitstrekken en een grote waterverplaatsing veroorzaken die zich vervolgens omhoog verspreidt en zo een tsunami veroorzaakt.
Het is ook belangrijk om te beseffen dat een aardbeving weliswaar een epicentrum heeft, maar dat de aardbeving zich in werkelijkheid op een afstand van honderd kilometer of meer afspeelt.
Wanneer dit in de oceaan gebeurt, wordt er veel water verplaatst.
Hoe vaak komen ze voor?Tsunami's — vooral grote zoals op Sumatra en Tohoku — zijn zeldzaam, aldus Goda.
"Wij denken dat die [periodes] minstens een paar honderd tot duizend jaar duren... op één locatie," zei hij.
Volgens de Global Historical Tsunami Database komen gevaarlijke tsunami's ongeveer twee keer per jaar voor. Grotere tsunami's die schade of doden veroorzaken op meer dan 1000 kilometer afstand, komen ongeveer twee keer per decennium voor.
Loopt Canada gevaar?Toen de tsunamiwaarschuwingen van dinsdag werden uitgegeven, gold dit voor een groot deel van de kust van Brits-Columbia .
De provincie is geen onbekende met aardbevingen of tsunami's. Dat komt doordat het zuidwestelijke deel van de provincie boven de grens tussen de oceanische Juan de Fucaplaat en de continentale Noord-Amerikaanse plaat ligt. Deze grens wordt de Cascadia Subduction Zone genoemd en beslaat 1000 kilometer van het noorden van Vancouver Island tot het noorden van Californië.
Aardbevingen die plaatsvinden in de Cascadia Subduction Zone worden megathrust-aardbevingen genoemd, waarbij de breukzone ten westen van Vancouver Island ligt. Dit is de bron van de potentiële "grote aardbeving" voor British Columbia, een aardbeving met een magnitude van negen of hoger.
"De Cascadia Subductiezone, ook wel 'The Big One' genoemd, is waar we op voorbereid moeten zijn," zei Goda. "Als het gebeurt, dan zouden er dingen gebeuren die vergelijkbaar zijn met die in Tohoku of Sumatra. Dat is wat we verwachten, zoals een tsunami van 10 tot 15 meter of zelfs 20 meter aan de kust."
Volgens Natural Resources Canada komen deze aardbevingen ongeveer elke 200 tot 800 jaar voor. En als er "de grote" zou zijn, zou er slechts 15 tot 30 minuten zitten tussen de aardbeving en de eerste tsunami.
Maar er is ook nog de oostkust.
Hoewel deze breuklijn niet zo actief is als de Ring van Vuur van de Stille Oceaan (een 40.000 kilometer lang hoefijzervormig gebied dat bekendstaat om zijn seismische activiteit), ligt er wel een breuklijn in het midden van de noordelijke Atlantische Oceaan.
In november 1929 was er een aardbeving met een kracht van 7,4 op de schaal van Richter die een aardverschuiving diep in de oceaan veroorzaakte, resulterend in een tsunami die golven van drie tot zeven meter hoog genereerde in Nova Scotia. In Newfoundland bereikten de golven een hoogte van dertien meter.
Goda zei dat er weliswaar geen manier is om een tsunami te stoppen, maar dat het wel belangrijk is om goede waarschuwingssystemen te hebben.
Dat leek ook het geval te zijn bij de laatste aardbeving en tsunami.
"Ik denk dat het heel moeilijk is om de golf zelf te voorkomen, het is gewoon een enorme energiebron, naar mijn mening", zei hij.
"Ik denk dat evacuatie de enige oplossing is om mensenlevens te redden. Vroege waarschuwing is dus belangrijk, en de tsunami-evacuatietraining is belangrijk, en er moet een plek zijn waar mensen naartoe kunnen evacueren."
cbc.ca
