Er zijn meer dan 100 auto-immuunziekten, en ze treffen vooral vrouwen. Dit is wat je moet weten
Ons immuunsysteem heeft een keerzijde: het zou indringers moeten afweren om ons gezond te houden. Maar soms verraadt het en valt het onze eigen cellen en weefsels aan.
Auto-immuunziekten kunnen vrijwel elk lichaamsdeel – en tientallen miljoenen mensen – aantasten. Hoewel ze het meest voorkomen bij vrouwen, kunnen deze ziekten iedereen treffen, zowel volwassenen als kinderen, en ze komen steeds vaker voor.
Nieuw onderzoek werpt licht op behandelingen die meer kunnen doen dan alleen symptomen onderdrukken. Tientallen klinische studies testen manieren om een immuunsysteem dat op hol is geslagen te herprogrammeren, met veelbelovende eerste successen tegen lupus, myositis en bepaalde andere ziekten. Andere onderzoekers zijn op zoek naar manieren om op zijn minst de ontwikkeling van auto-immuunziekten te vertragen, aangewakkerd door een medicijn dat wat tijd kan winnen voordat mensen symptomen van diabetes type 1 vertonen.
"Dit is waarschijnlijk de meest opwindende tijd die we ooit hebben meegemaakt in de auto-immuniteitssector", aldus dr. Amit Saxena, reumatoloog bij NYU Langone Health.
Hier zijn een paar dingen die u moet weten.
Wat zijn auto-immuunziekten?
Het zijn chronische ziekten die kunnen variëren van mild tot levensbedreigend. Er zijn er meer dan 100 met verschillende namen, afhankelijk van hoe en waar ze schade aanrichten. Reumatoïde artritis en artritis psoriatica tasten gewrichten aan. De ziekte van Sjögren staat bekend om droge ogen en een droge mond. Myositis en myasthenia gravis verzwakken spieren op verschillende manieren, waarbij laatstgenoemde de zenuwsignalen aantast. Lupus heeft zeer uiteenlopende symptomen, waaronder een vlindervormige gezichtsuitslag, gewrichts- en spierpijn, koorts en schade aan de nieren, longen en het hart.
Ze zijn ook grillig: zelfs bij patiënten die het al langere tijd goed doen, kan er plotseling een 'opvlamming' optreden, zonder duidelijke reden.
Waarom auto-immuunziekten zo moeilijk te diagnosticeren zijn
Veel beginnen met vage symptomen die komen en gaan of die lijken op andere ziekten. Veel aandoeningen hebben ook overlappende symptomen – reumatoïde artritis en het syndroom van Sjögren kunnen bijvoorbeeld ook belangrijke organen aantasten.
De diagnose kan meerdere tests vereisen, waaronder bloedonderzoek om antilichamen op te sporen die zich per ongeluk aan gezond weefsel hechten. De diagnose richt zich meestal op de symptomen en omvat het uitsluiten van andere oorzaken. Afhankelijk van de ziekte kan het jaren duren en meerdere artsen raadplegen voordat één arts de juiste aanwijzingen heeft. Er wordt gewerkt aan verbetering: de National MS Society informeert artsen over de onlangs bijgewerkte richtlijnen om de diagnose van multiple sclerose te stroomlijnen.
Hoe het immuunsysteem uit balans raakt
Het menselijke immuunsysteem is een complex leger met schildwachten om bedreigingen zoals bacteriën of kankercellen te detecteren, diverse soldaten om ze aan te vallen en vredestichters om de gemoederen te kalmeren zodra het gevaar geweken is. Belangrijk is dat het onderscheid kan maken tussen wat vreemd is en wat 'jij' is, wat wetenschappers tolerantie noemen.
Soms glippen verwarde immuuncellen of antilichamen erdoorheen, of kunnen de vredestichters de boel na een gevecht niet kalmeren. Als het systeem het probleem niet kan opsporen en oplossen, ontwikkelen zich geleidelijk auto-immuunziekten.
Auto-immuunziekten worden vaak veroorzaakt door een trigger
De meeste auto-immuunziekten, vooral bij volwassenen, worden niet veroorzaakt door een specifiek gendefect. In plaats daarvan kunnen verschillende genen die de immuunfunctie beïnvloeden, mensen vatbaar maken. Wetenschappers zeggen dat er dan een "omgevings"-trigger nodig is, zoals een infectie, roken of vervuilende stoffen, om de ziekte in gang te zetten. Zo wordt het Epstein-Barr-virus in verband gebracht met MS.
Wetenschappers richten zich op de vroegste moleculaire triggers. Zo reageren witte bloedcellen, neutrofielen genaamd, als eerste op tekenen van infectie of letsel – maar abnormaal overactieve cellen worden ervan verdacht een sleutelrol te spelen bij lupus, reumatoïde artritis en andere ziekten.
Vrouwen lopen het grootste risico op auto-immuunziekten
Vrouwen vormen ongeveer 4 van de 5 auto-immuunpatiënten, van wie velen jong zijn. Hormonen spelen vermoedelijk een rol. Vrouwen hebben echter twee X-chromosomen, terwijl mannen één X en één Y hebben. Sommige onderzoeken suggereren dat een afwijking in de manier waarop vrouwelijke cellen die extra X uitschakelen, de kwetsbaarheid van vrouwen kan vergroten.
Maar mannen lijden wel degelijk aan auto-immuunziekten. Een bijzonder ernstige ziekte, het VEXAS-syndroom, werd pas in 2020 ontdekt. Het treft vooral mannen boven de 50 en kan naast typische auto-immuunsymptomen bloedstolsels, kortademigheid en nachtelijk zweten veroorzaken.
Bepaalde bevolkingsgroepen lopen ook een hoger risico. Zo komt lupus vaker voor bij zwarte en Latijns-Amerikaanse vrouwen. Noord-Europeanen hebben een hoger risico op MS dan andere groepen.
De behandeling van auto-immuunziekten is ingewikkeld
Volgens beleggingsonderzoeksbureau Morningstar is de wereldwijde markt voor behandelingen voor auto-immuunziekten $ 100 miljard per jaar waard. En dan hebben we het nog niet eens over doktersbezoeken en zaken als verzuim op het werk. De behandeling is levenslang en hoewel deze meestal door de verzekering wordt gedekt, kan deze prijzig zijn.
Nog niet zo lang geleden was er voor veel auto-immuunziekten weinig anders te bieden dan hooggedoseerde steroïden en breed inzetbare immuunonderdrukkende medicijnen, met bijwerkingen zoals een risico op infecties en kanker. Tegenwoordig richten sommige nieuwere opties zich op specifieke moleculen, wat de immuunrespons iets minder dempt. Maar bij veel auto-immuunziekten is de behandeling een kwestie van trial-and-error, zonder dat de patiënt zelf beslissingen kan nemen.
___
De afdeling Gezondheid en Wetenschap van Associated Press ontvangt steun van de afdeling Wetenschappelijk Onderwijs van het Howard Hughes Medical Institute en de Robert Wood Johnson Foundation. AP is als enige verantwoordelijk voor alle inhoud.
globalnews
