UITGELEGD - Kwik komt via voedsel in het lichaam terecht. Is het schadelijk?

Vraag van een lezer: Uit een bloedtest bleek dat mijn kwikgehalte 3,4 microgram per liter was. Is dit een gezondheidsrisico? En hoe komt het metaal in het lichaam terecht? Ik weet dat tonijn een bron is, maar wij eten het niet. Hoe zit het met fruit, groenten en drinkwater?

Eerst het geruststellende nieuws: "Er is geen reden tot bezorgdheid", zegt Michael Arand, hoogleraar toxicologie aan de Universiteit van Zürich. "Een kwikgehalte van 3,4 microgram per liter bloed is onschadelijk." Volgens het Duitse Bundesamt für Umwelt (Bundesamt für Umwelt) kan een gehalte onder de 5 microgram per liter gezondheidsrisico's uitsluiten. En het wordt pas echt kritiek bij gehaltes boven de 15 microgram per liter. De waarden van onze lezer zijn dus verre van alarmerend. Dit ondanks het feit dat haar gehalte iets hoger ligt dan het gemiddelde – één onderzoek wees uit dat het gemiddelde in Zwitserland 1,3 microgram per liter is.

Volgens toxicoloog Arand is de aanwezigheid van minimale sporen kwik in ons bloed normaal. Het zware metaal komt van nature in kleine hoeveelheden voor in de lucht, het water en de bodem. Kwik komt bijvoorbeeld ook vrij in kolencentrales en afvalverbrandingsinstallaties. Volgens het Bundesamt für Volksgezondheid (Bundesamt für Volksgezondheid) liggen de kwikwaarden in het Zwitserse milieu "ver onder de niveaus die een gezondheidsrisico vormen".

Maar werden we als kinderen niet gewaarschuwd voor de giftigheid van kwik – bijvoorbeeld toen een thermometer kapotging? Ja, en terecht. Kwik komt in verschillende vormen voor en kan zeer giftig zijn. Zuiver kwik in druppelvorm, zoals gebruikt in thermometers, verdampt gemakkelijk. Wanneer we het inademen, komt het in het bloed terecht en verspreidt het zich door het lichaam. Het zware metaal weet ook de bloed-hersenbarrière te passeren en zet zich af in de hersenen. Dit maakt het bijzonder gevaarlijk voor ons zenuwstelsel. Nog een probleem: het blijft lang in het lichaam. Als kwik in het milieu terechtkomt, kunnen micro-organismen het omzetten in methylkwik, een bijzonder schadelijke variant.

Gezondheidsproblemen komen echter zelden voor. Daarom worden kwikwaarden niet routinematig gemeten in bloedonderzoeken. "Het testen van bloed op kwik is alleen geïndiceerd bij vermoeden van acute vergiftiging", zegt toxicoloog Arand. Symptomen zijn onder andere trillingen, spierzwakte en cognitieve problemen. Duizenden mensen in Japan werden in de jaren vijftig getroffen door dergelijke vergiftigingen. Destijds vergiftigde een fabriek de vissen in een baai met besmet afvalwater.

Maar hoe komen de doorgaans minimale dagelijkse sporen kwik in ons lichaam terecht? Volgens het Bundesamt für Volksgezondheid (Bundesamt für Volksgezondheid) is de belangrijkste oorzaak de consumptie van vis en bepaalde zeedieren. Vooral grote vissen die zich voeden met vis, hopen methylkwik op in hun lichaam. Dit zijn onder andere zwaardvis, heilbot en tonijn. Verhoogde concentraties worden soms aangetroffen in monsters van tonijn in blik. Voor wie preciezer wil zijn, biedt het Oostenrijkse Agentschap voor Gezondheid en Voedselveiligheid een kwikcalculator voor visconsumptie. Het Duitse Bundesanstalt für Risikobewertung (Bundesanstalt für Risikobewertung) adviseert zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven om deze vissoorten te vermijden.

Amalgaamvullingen in tanden zijn al lang een bron van aanzienlijke controverse. Deze zijn sinds begin 2025 verboden in de EU, en ook in Zwitserland wordt amalgaam nauwelijks gebruikt. Het belangrijkste doel van de EU met het verbod is te voorkomen dat kwik bij het weggooien in het milieu terechtkomt. Een rapport concludeerde dat amalgaam weliswaar af en toe allergische reacties in de mondholte kan veroorzaken, maar dat er geen ander bewijs is dat het gezondheidsproblemen veroorzaakt. "De hoeveelheid kwik die vrijkomt, is daarvoor veel te klein", aldus toxicoloog Arand.

Ook andere bronnen van gevaar zijn tegenwoordig geëlimineerd, zoals kwik in thermometers, bloeddrukmeters en soms ook in desinfectiemiddelen. Dergelijke toepassingen zijn niet langer toegestaan ​​of zijn door technologische innovaties achterhaald. Tegenwoordig is kwik slechts in enkele producten aanwezig, zoals spaarlampen.

Drinkwater is nauwelijks een mogelijke bron van kwikinname. Het National Groundwater Monitoring Program (NAQUA) constateerde dat er op geen van de vijftig meetpunten tussen 2004 en 2006 kwik detecteerbaar was. "Hoewel kwik van nature in water kan voorkomen, zijn de concentraties vaak zo laag dat ze niet detecteerbaar zijn", zegt Adrien Mestrot, hoofd van de Soil Science Group aan de Universiteit van Bern. Zoals reeds vermeld, kunnen sporen van kwik ook van nature in de bodem voorkomen. Het metaal kan ook via meststoffen, bestrijdingsmiddelen of de lucht in de bodem terechtkomen. "Kwik blijft echter meestal gebonden aan de bodem en kan niet door de plantenwortels worden opgenomen", aldus Mestrot.

Volgens toxicoloog Michael Arand vormen paddenstoelen soms een speciaal geval. Dankzij hun fijne filtersysteem hebben ze de neiging om zware metalen uit de lucht of de bodem op te nemen en op te slaan. Paddenstoelmonsters leveren soms waarden op die de vastgestelde normen overschrijden. "Eekhoorntjesbrood bijvoorbeeld slaat voornamelijk anorganisch kwik op, dat ons lichaam niet goed kan opnemen", zegt Arand.

Heeft u een vraag over voeding en gezondheid? Stuur ons een e-mail op [email protected] .