Strijd met China: wie bepaalt de volgende Dalai Lama?

Hij is altijd in voor een grapje. Een strikt protocol lijkt daarentegen absoluut niet bij de Dalai Lama te passen. Hij heeft met zijn kenmerkende vrolijke lachje menig loodzwaar gesprek over gewichtige kwesties direct ontstresst. Sterker nog, het is het belangrijkste kenmerk van de spirituele leider van de Tibetanen geworden – meer nog dan het traditionele oranje gewaad van boeddhistische monniken of zijn grote, ronde bril. Wanneer de Dalai Lama hartelijk lacht, stijgt zijn stem naar opmerkelijke hoogten, en voor velen is deze warmte ronduit aanstekelijk.

De pretentieloze houding van de Nobelprijswinnaar voor de Vrede uit 1989 tijdens zijn reizen over de hele wereld heeft hem decennialang grenzeloze sympathie opgeleverd: de Dalai Lama, wat zoiets als "Oceaan van Wijsheid" betekent, is de belichaming van het geweten van de wereld – vergelijkbaar met de paus in Rome. De laatste tijd is het echter rustiger geworden voor de verbannen god-koning van de Tibetanen, wat te danken is aan zijn hoge leeftijd: aanstaande zondag 6 juli wordt hij 90 jaar. Dit wordt gevierd met een kleine receptie in de tempel van de Dalai Lama in het Tibetaanse ballingsoord in Dharamsala, India, een stad aan de voet van de Himalaya. Hij vluchtte hier bijna zeventig jaar geleden naartoe nadat het Chinese leger Tibet was binnengevallen en daar een volksopstand had neergeslagen.

Net op tijd voor zijn mijlpaalverjaardag wordt er druk gespeculeerd over zijn opvolger. Die is echter allerminst betrouwbaar. De uitgangssituatie is al ingewikkeld: de huidige zittende Dalai Lama is de 14e reïncarnatie van de Dalai Lama, en volgens een profetie zullen er ooit 17 reïncarnaties zijn. Maar in 2014 verklaarde de huidige Dalai Lama dat het allerminst zeker was dat iemand hem zou moeten opvolgen. Mocht dat toch gebeuren, dan zou hij gereïncarneerd worden "in de vrije wereld" – en zeker niet in de Volksrepubliek China. Als symbool van geweldloos verzet is de Dalai Lama al lange tijd een doorn in het oog van de regerende Communistische Partij aldaar. En experts zijn er dan ook zeker van dat Peking, mocht hij overlijden, binnenkort zijn eigen 15e reïncarnatie zal presenteren. Slechts één ding is zeker: als de Dalai Lama sterft, is chaos onvermijdelijk.

Een mogelijke oplossing voor het dreigende dilemma van twee concurrerende opvolgers leek sommigen daarom een ​​volkomen onorthodox idee: dat Lhamo Thondup, de geboortenaam van de huidige zittende leider, of Tenzin Gyatso, zijn monastieke naam, een nieuwe Dalai Lama zou benoemen terwijl hij nog leeft. De Tibetaanse regeringsleider in ballingschap, Penpa Tsering, verwierp deze aanpak echter onmiddellijk. De zogenaamde emanatie is simpelweg geen gangbare praktijk en hij is er zeker van dat dit alleen maar op onbegrip onder de gelovigen zal stuiten. In plaats daarvan hoopt hij dat deze kwestie voorlopig niet hoeft te worden beslist: "Voor zijn leeftijd, 90 jaar, gaat het Zijne Heiligheid naar mijn mening fantastisch goed, dus we hoeven ons geen zorgen te maken."

De Dalai Lama zelf heeft ook verklaard dat hij nog vele jaren wil leven en zijn medemens wil helpen. Hij staat nog steeds elke dag midden in de nacht op, bidt en mediteert, en informeert zich vervolgens tijdens het ontbijt over de actuele wereldgebeurtenissen. Hij sluit niet alle negativiteit in de wereld buiten, aldus zijn naasten; hij blijft er juist tegenin gaan met de kracht van het goede. Bijvoorbeeld door zijn stem te laten horen over de mondiale vraagstukken van de toekomst, de wrede milieumisdaden van vandaag aan de kaak te stellen en op te roepen tot grotere inspanningen ter bescherming van het klimaat.

Omdat hij echter door ouderdomskwalen tegenwoordig minder reist, slaagt de Dalai Lama er niet meer zo goed in om deze boodschappen zo betrouwbaar in de krantenkoppen te krijgen als vroeger. In de jaren negentig waren zijn optredens op evenementen zoals kerkconferenties echter echte publiekstrekkers, en de media-aandacht in heel Duitsland was navenant overweldigend.

In plaats daarvan haalde de monnik ruim tweeënhalf jaar geleden de krantenkoppen met een bizarre video die zijn imago als moreel gezag ondermijnde. In de opname kust hij een jongen op de mond en steekt zijn tong uit, vergezeld van het verzoek eraan te zuigen. Op sociale media beschuldigden gebruikers hem er rechtstreeks van een pedofiel te zijn. Zo'n storm van protest tegen de boeddhistische spirituele leider was er nog nooit geweest.

De Dalai Lama biedt publiekelijk zijn excuses aan. Hij probeert zijn vreemde gedrag te verklaren door te zeggen dat hij graag "uitdaagt". Maar dit overtuigt niet iedereen: slachtoffers van seksueel misbruik bekritiseren zijn woorden bijvoorbeeld omdat ze de kwestie bagatelliseren. Deze wereldreligie is inderdaad ook herhaaldelijk getroffen door gevallen van misbruik, waarvan sommige ernstig, en de Dalai Lama wordt ervan beschuldigd niet daadkrachtig genoeg op te treden tegen seksueel misbruik binnen boeddhistische gemeenschappen.

Hij zegt zelf dat hij "niet de paus" is. Hij heeft daarom "niet de macht om iemands toga af te nemen." In plaats daarvan adviseerde hij slachtoffers herhaaldelijk om alle individuele misstanden openbaar te maken, zodat de staatsautoriteiten de beschuldigden konden onderzoeken. "Geen enkele boeddhistische leraar staat boven de wet", benadrukt hij steeds.

In tegenstelling tot het christendom, jodendom of de islam is het boeddhisme geen "geloofsreligie", maar, net als het hindoeïsme, taoïsme en confucianisme, een "ervaringsreligie". De nadruk ligt niet op strikte geboden of religieuze regels. Het boeddhisme is veeleer een filosofische leer volgens welke het voor iedereen mogelijk is om verlichting te bereiken. En dit vindt weerklank in de westerse wereld.

De Dalai Lama verwerpt echter expliciet het idee van "lichtjes" religies veranderen. Religiewetenschapper Michael von Brück, een jarenlange gesprekspartner van de Dalai Lama, beschrijft het als volgt: Volgens de Dalai Lama zouden religies van elkaar moeten leren. Zo kan het christendom praktische vormen van liefdadigheid aan boeddhisten demonstreren, en kunnen christenen bijvoorbeeld meditatietechnieken van boeddhisten leren.