Metalen kettingen die koraalriffen verbrijzelen: een film toont het gebruik van bodemtrawls en vraagt ​​zich af waarom ze zijn toegestaan ​​in beschermde zeegebieden

De gerenommeerde Britse natuurfilmer David Attenborough gaf zichzelf een bijzonder cadeau voor zijn 99e verjaardag. Op 8 mei bracht hij de film "Ocean" uit – een ode aan wat hij beschouwt als het belangrijkste onderdeel van onze planeet: de zee. Eén scène in het bijzonder maakt een blijvende indruk: voor het eerst wordt de verwoesting die een bodemtrawl aanricht, getoond vanuit het perspectief van een vis.

Onder de dramatische klanken van strijkers wordt de toeschouwer ondergedompeld in een groot net dat door een schip over de zeebodem wordt gesleept. Panische vissen proberen alle kanten op te vluchten, maar er is geen ontsnapping mogelijk. De zware metalen ketting die het net aan de bodem vasthoudt, woelt het sediment op en botst herhaaldelijk tegen rotsblokken.

"Er circuleerden al eerder wazige beelden van het gebruik van dergelijke netten", zegt natuurbeschermingsbioloog Callum Roberts van de Universiteit van Exeter. "Maar pas met deze beelden wordt duidelijk welke schade ze aanrichten."

Vissers richten zich meestal op één soort, en tot driekwart van hun vangst wordt weggegooid – vaak met inbegrip van bedreigde diersoorten zoals schildpadden, haaien of roggen. Een meer verspillende vorm van visserij is moeilijk voor te stellen. Bovendien laat bodemtrawlvisserij een spoor van vernieling achter op de zeebodem. Desondanks zijn ze toegestaan ​​– zelfs in veel beschermde gebieden.

Kort voor de start van de VN-Oceaanconferentie , die vanaf 9 juni in Nice plaatsvindt, roept een alliantie van ngo's, wetenschappers en vertegenwoordigers van kleinschalige vissers op tot een verandering in deze praktijk. Zij hebben een petitie ingediend bij de EU, ondertekend door meer dan 250.000 mensen, waarin wordt opgeroepen tot een verbod op bodemtrawlvisserij in beschermde mariene gebieden.

Een petitie is een van de oudste documenten waarin wordt aangedrongen op het gebruik van boomkorren: Al in 1376 klaagden bezorgde burgers in het zuiden van Engeland bij de koning over vissers wier netten met ijzeren punten "zo hard over de bodem heen en weer bewogen dat ze de onderwaterbloemen en ook de kuit van de vissen vernielden."

Maar de visserij is sinds de middeleeuwen aanzienlijk veranderd. De huidige bodemtrawls zijn soms zo groot als kathedralen en wegen enkele tonnen. Ze zijn er in verschillende vormen. Ze worden meestal met kettingen of metalen balken op de bodem vastgehouden, terwijl drijflichamen aan de bovenkant van de opening het net spannen. De netten, die tot 100 meter breed en 12 meter hoog kunnen zijn, worden door schepen voortgetrokken.

Daarentegen worden meerdere kleine netten gebruikt om garnalen te vangen. De mazen zijn zo dicht geweven dat er nauwelijks levende wezens ontsnappen: tot wel 90 procent van de vangst is bijvangst. Zogeheten dreggen graven bijzonder diep in de bodem – sleepnetten met een ploegachtige stalen constructie aan de onderkant om oesters of sint-jakobsschelpen uit het sediment te tillen.

De omvang van de schade die sleepnetten veroorzaken, hangt grotendeels af van de ondergrond. Het meest dramatische effect treedt op wanneer ze riffen oversteken, legt Callum Roberts uit: "Daar maaien ze alle levensvormen weg die omhoog groeien als een grasmaaier." Het duurt tientallen jaren voordat de verwoeste habitats, die belangrijk zijn voor veel soorten, zich herstellen.

Volgens Roberts is er nauwelijks een deel van het continentaal plat, de met oceanen bedekte gebieden langs de continenten, dat niet is bereikt met bodemtrawls of dreggen. Met de bijbehorende gevolgen: "In Europa waren er ooit oesterriffen van Noorwegen tot de Middellandse Zee", zegt de bioloog. "Door onze destructieve visserijpraktijken zijn ze nu allemaal verdwenen."

Het wordt ook steeds duidelijker dat bodemtrawls een heel ander probleem veroorzaken: ze zijn de drijvende kracht achter klimaatverandering. Omdat organisch materiaal in de oceanen constant naar de bodem zinkt en daar begraven ligt, is de zeebodem een ​​van de grootste koolstofvoorraden op aarde. Wanneer trawls de bodem verstoren, wordt een deel ervan omgezet in _CO2 en in de atmosfeer uitgestoten.

Amerikaanse onderzoekers hebben onlangs vastgesteld dat bodemtrawls jaarlijks tot 370 miljoen ton _CO2 uitstoten. Dit is ongeveer twee keer zoveel als de uitstoot van de motoren van alle vissersvaartuigen wereldwijd en ongeveer de helft van de uitstoot van de wereldwijde luchtvaart.

Deze nieuwe bevindingen zullen waarschijnlijk ook onderwerp van gesprek zijn tijdens de komende VN-Oceaanconferentie. Zowel de VN als de EU hebben zich ten doel gesteld om tegen 2030 30 procent van de mariene gebieden te beschermen, wat de biodiversiteit en, met name, het klimaat ten goede moet komen.

Sommige Europese landen, zoals Duitsland, België en Frankrijk, hebben deze doelstelling al bereikt. Zoals de nu ingediende petitie echter aantoont, wordt bodemtrawlvisserij nog steeds beoefend in bijna twee derde van de bestaande Europese beschermde mariene gebieden.

Volgens Roberts moet deze vismethode daar consequent worden verboden. De VN-Oceaanconferentie is een goede plek voor aankondigingen. "Ik hoop dat de beelden van de nieuwe Attenborough-film impact zullen hebben en dat landen nu daadwerkelijk beschermde gebieden gaan instellen in plaats van 'nepreservaten'", zegt hij.

Bioloog Gerd Kraus, directeur van het Thünen-Institut für Zeevisserij in Bremerhaven, ziet de zaken iets anders. "Voor elk van deze beschermde gebieden zijn specifieke beschermingsdoelen vastgesteld", legt hij uit. Ze zijn niet ingesteld om menselijke activiteiten erin te voorkomen. In de Noordzee bijvoorbeeld zijn er zones voor de bescherming van bruinvissen. Daar zijn kieuwnetten niet toegestaan, omdat de zeezoogdieren erdoor verstrikt zouden kunnen raken. Bodemvisserij is in sommige gebieden echter wel toegestaan.

Dat geldt ook voor Nationaal Park Waddenzee, dat zich uitstrekt van Nederland via Duitsland tot Denemarken. Volgens Kraus zou een verbod op bodemtrawlvisserij in de Waddenzee zijn doel voorbijschieten; het zou het einde betekenen van de Duitse krabbenvisserij. "Waar de ondergrond zanderig is en sterke getijdenstromingen voortdurend sediment opwervelen, is bodemvisserij gerechtvaardigd", zegt hij.

Volgens Kraus is het echter absoluut noodzakelijk om ze elders te vermijden: "In zeegrasvelden of koudwaterkoraalriffen, zoals die in Europa voorkomen, veroorzaken bodemtrawls grote schade."

De bioloog pleit daarom voor een gerichte strategie: in plaats van een algeheel verbod op trawlvisserij in bestaande, gedeeltelijk beschermde gebieden, zouden de echt kwetsbare zones onder strikte bescherming moeten worden geplaatst en zou de natuur aan haar lot moeten worden overgelaten. Tot nu toe heeft slechts een paar procent van de Europese zeegebieden deze strikte beschermingsstatus, hoewel de EU streeft naar 10 procent. "Er is dringend behoefte aan actie hier", aldus Kraus.

Maar het is niet alleen de schuld van de politici. "Consumenten hebben er ook een handje van", zegt marien wetenschapper Isabel Jimenez van WWF Zwitserland. Vooral omdat een groot deel van de visproducten in onze supermarkten en restaurants afkomstig is van bodemtrawlvisserij. Denk hierbij aan kabeljauw, heek, koolvis en diverse soorten garnalen. "We raden aan de etiketten te lezen of ernaar te vragen en dergelijke producten vervolgens te vermijden", legt Jimenez uit.

Dit is echter niet altijd eenvoudig. Vaak valt de vismethode die op de verpakking staat slechts onder de zeer brede categorie "trawlvisserij". En zelfs vis met het MSC-keurmerk kan afkomstig zijn van een bodemtrawl. Volgens Jiménez kunnen goed beheer en aangepast vistuig de gevolgen van bodemtrawlvisserij beperken. Maar het is het beste om te kiezen voor vis die met selectieve methoden is gevangen, zoals met handlijnen of hengels.

Wie milieubewust wil eten, kan vis en zeevruchten beter bewaren voor speciale gelegenheden. Kies dan voor soorten die met minder impact op het milieu worden geproduceerd, zoals gekweekte karper, meerval en mosselen of wilde vis zoals sardines en ansjovis.

Jiménez is ook van mening dat meer oceaangebieden rigoureus beschermd moeten worden. Wat er in zulke gebieden gebeurt als de mens niet meer ingrijpt, wordt ook getoond in de film "Ocean". Op de Kanaaleilanden van Californië en in een gebied voor de kust van Zuid-Frankrijk is de overvloed aan leven in al zijn vormen teruggekeerd in de zee.

De ontwikkeling in 's werelds grootste beschermde gebied, Papahanaumokuakea op Hawaï, is nog indrukwekkender: daar kunnen geelvintonijnen zich weer zo goed voortplanten dat hun aantal zelfs in aangrenzende gebieden met 54 procent is toegenomen. En dat is ook goed nieuws voor de lokale vissers.

Een artikel uit de « NZZ am Sonntag »