Eenzaamheid wereldwijd: wat het dagelijks leven ermee te maken heeft

Het kan iedereen treffen – ongeacht leeftijd en regio. Eenzaamheid bestaat al langer, maar er wordt minder over gesproken. Sinds de coronapandemie is dit veranderd. De collectieve ervaring van sociale isolatie heeft wereldwijd het bewustzijn van dit probleem vergroot.

Maar wat doen we met de wetenschap dat één op de zes mensen ter wereld aan eenzaamheid lijdt? De Wereldgezondheidsorganisatie ( WHO ) waarschuwt voor de gezondheidsgevolgen – waaronder depressie, hoge bloeddruk, slaapstoornissen, enzovoort. Anderen wijzen op mogelijke maatschappelijke gevolgen. Socioloog Claudia Neu van de Universiteit van Göttingen heeft bijvoorbeeld in een onderzoek het verband aangetoond tussen eenzaamheid en de ontwikkeling van antidemocratische houdingen . "Dit is geen causaal verband; het betekent niet dat een eenzaam persoon waarschijnlijk radicaal wordt, en niet alle radicalen zijn ook plotseling eenzaam, maar we hebben een statistisch verband vastgesteld", vertelde Claudia Neu aan DW.

Sociale ruimtes: hoe komen we weer in contact?

Mensen zijn sociale wezens, en de pijn is navenant groot wanneer hun behoefte aan gemeenschap niet wordt vervuld. Maar het dagelijks leven in moderne samenlevingen is veranderd. Veel fysieke ontmoetingsplekken zijn de afgelopen jaren verdwenen – door thuiswerken , online winkelen en, niet in de laatste plaats, socialemediaplatforms , waar mensen veel tijd doorbrengen. Deze ontwikkeling is niet terug te draaien, zegt Claudia Neu. De vraag voor de toekomst is echter in welke maatschappijvorm we willen leven. "Hoe creëren we gemeenschap als we elkaar niet meer in het openbaar ontmoeten?"

Veel mensen onderschatten de positieve impact die zelfs "heel, heel korte, dagelijkse interacties" kunnen hebben, zegt Inga Gertmann van de organisatie "More in Common", die zich inzet voor sociale cohesie. Haar observatie: "Tegenwoordig zijn we nauwer verbonden met familie en vrienden dan ooit tevoren. En we zijn ook nauwer verbonden met gelijkgestemden, bijvoorbeeld in de digitale wereld, waar mensen samen kunnen komen die misschien fysiek ver van elkaar verwijderd zijn, maar dezelfde opvattingen delen. Wat steeds meer ontbreekt, is de dagelijkse ontmoeting, de ongedwongen interactie met mensen die misschien ook anders zijn dan wijzelf."

Het herscheppen van deze ruimtes voor alledaagse, informele ontmoetingen – op een nieuwe manier – is een belangrijke taak. Claudia Neu deelt deze mening: "Een gebrek aan mogelijkheden kan je eenzaam maken. Als ik niet de mogelijkheid heb om mensen persoonlijk te ontmoeten, is de kans op eenzaamheid groter."

"We moeten elkaar weer leren verdragen"

Als het dagelijks leven verdwijnt als ontmoetingsplek, heeft dat ook gevolgen voor de samenleving als geheel: sociale milieus sluiten zich steeds meer op, zegt Claudia Neu, wat de maatschappelijke verdeeldheid aanwakkert. "Huwelijken worden homogener, buurten worden homogener, klassen worden homogener." Dit leidt er vervolgens toe dat "ik geen gevoel van sociale ongelijkheid meer heb, omdat iedereen om me heen net als ik is."

Dit maakt plekken waar mensen met verschillende achtergronden nog steeds samenkomen des te belangrijker – bijvoorbeeld in voetbalstadions. "Iedereen is er. Ze staan niet allemaal in dezelfde hoek, maar dat is geen probleem, want iedereen kijkt nog steeds naar hetzelfde veld."

We hebben plekken nodig waar we mensen in ons dagelijks leven ontmoeten en soms schouder aan schouder met elkaar staan, benadrukt Inga Gertmann. "Als we conflicten afleren, leren we ook het vermogen af om van perspectief te veranderen en een sociale dialoog aan te gaan over hoe we nu en in de toekomst daadwerkelijk willen samenleven." Of zoals Claudia Neu het zegt: "We moeten elkaar weer leren tolereren."

Wij zijn allemaal maatschappij

Er zijn factoren die eenzaamheid in de hand werken – het WHO-rapport toont dit ook aan. Oorlog, armoede, geweld en persoonlijke tragedies zijn duidelijk geïdentificeerde risicofactoren. Het is echter des te belangrijker om waar mogelijk contact te leggen, zegt Claudia Neu. Al is het maar "naar een ander deel van de stad rijden en in een café zitten of misschien een kebab eten", zegt ze. "We vormen allemaal de maatschappij", zegt ze, en we kunnen er allemaal aan bijdragen dat we ons minder alleen voelen.